ขยัน

ขยัน
                                                              
 

ชื่อพื้นเมือง        สยาน เครือขยัน ขยาน ย่านางแดง
ชื่อวิทยาศาสตร์  Bauhinia strychnifolia Craib. 
ชื่อวงศ์              LEGUMINOSAE-CAESALPINIOIDEAE
สถานภาพ         ไม้ถิ่นเดียว
นิเวศวิทยาและการกระจายพันธุ์
     ในประเทศ  พบบริเวณป่าที่ลุ่มต่ำของป่าเต็งรังหรือชายป่าในพื้นที่เปิดโล่ง แล้งร้อน
ลักษณะทั่วไป
     ต้นไม้  ไม้เถาเนื้อแข็งขนาดใหญ่ เลื้อยพันได้สูงถึงยอดไม้ มีเหง้าใต้ดิน ไม่มีหนามแตกหน่อหลังไฟป่าเผา ยอดอ่อนสีแดงจะพุ่งไต่ไปตามต้นไม้ข้างเคียง กิ่งอ่อนสีแดงจะกลายเป็นสีเขียวเมื่อเป็นกิ่งแก่ กิ่งแขนงจะแยกออกตามง่ามใบสลับกันไป มีมือเกาะเป็นคู่ ๆ เปลือกนอกเถาสีเทา แตกเป็นเกล็ด ๆ ล่อนได้ เปลือกในเถาสีขาว
      ใบ  ใบเดี่ยวเรียงสลับ มีหูใบเล็ก ๆ หนึ่งคู่ ไม่แยกเป็น 2 พู ใบรูปไข่แกมขอบขนาน กว้าง 3-7 ซม. ยาว 6-12 ซม. ปลายใบเรียวแหลม โคนใบมนหรือหยักเว้าเล็กน้อย หลังใบเกลี้ยงเป็นมัน ขอบใบเรียบ เนื้อใบหนา เส้นแขนงใบ 3 เส้นออกจากจุดโคนก้านใบ ก้านใบเกลี้ยง ปลายและโคนก้านใบพองใหญ่ ทั้งก้านใบและเส้นแขนงใบสีแดง สานกันเป็นร่างแหแต่ไม่จดขอบใบ ก้านใบยาว 2-3 ซม.
     ดอก  ออกเป็นช่อยาวเรียงกันที่กลายกิ่ง ช่อดอกยาวได้ถึง 1 เมตร มีดอกย่อยจำนวนมาก ขนาด 3-4.5 ซม. คล้ายดอกประทัดจีน มีจำนวนดอกมาก บานไล่มาตั้งแต่โคนก้านดอกไปถึงปลายก้านดอก กลีบรองกลีบดอกสีแดงโคนกลีบรวมกันเป็นกรวย ปลายแยกเป็น 5 แฉก กลีบดอกสีแดงคล้ำ 5 กลีบ ไม่เท่ากันมีขนประปราย เกสรตัวผู้ 5 อัน ยาว 3 สั้น 2 ปลายก้านอับเรณูสีชมพูเรื่อ ๆ หลอดท่อรังไข่มีขนสีเหลืองอ่อน ๆ ประปราย ด้านดอกยาว 1 ซม. มองรวม ๆ ช่อดอกเหมือนเป็นหอกพุ่งกระจายรอบต้นสีแดงเพลิง
     ผล  เป็นฝักแบนแกมรูปขอบขนานมีขนสีน้ำตาลนุ่ม ๆ กว้างประมาณ 3.5 ซม. ยาวถึง 10 ซม. ปลายฝักอ่อนมีหลอดท่อรังไข่ติดอยู่เปลือกแข็ง เมล็ดรูปขอบขนานมี 8-9 เมล็ด
     ระยะเวลาการออกดอกและเป็นผล
          ออกดอก  พ.ค.-ต.ค.
          ผลแก่       พ.ย.-ม.ค.
     การขยายพันธุ์  เพาะกล้าจากเมล็ด หรือตอนกิ่งที่แตกจากเถาได้
การใช้ประโยชน์
     ด้านเป็นพืชอาหาร  ใบ ยอดและดอกอ่อน จิ้มน้ำพริกสด ๆ ได้ รสฝาด ๆ มัน ๆ หวานเล็กน้อย เมล็ดแก่กินได้ ไม่เป็นพิษ ไม่เมา
     ด้านเป็นไม้ประดับ  เป็นไม้เถาเลื้อยขนาดใหญ่ ไม่ผลัดใบ แทงช่อดอกยาวได้ถึง 1 เมตร มีดอกสีแดงเรียงยาวสุดปลายก้านดอก จัดพุ่มเลื้อยได้ตามใจชอบ มีความสวยงามที่เตะตาผู้พบเห็น ในป่าอนุรักษ์สามารถนำไปตกแต่งให้เกิดสีสันประดับใจได้ เพราะว่าเป็นไม้ถิ่นกำเนิดในไทย และปลูกได้กว้างขวาง แม้แต่ที่แห้งแล้ง
     ด้านประโยชน์ทั่วไป  เปลือกใช้ทำเชือก รากนำมาตำเคี้ยวกับหมากได้เช่นเดียวกับเปลือกสีเสียด เปลือกตะเคียน เปลือกพระยอม เปลือกปู่เจ้า และเปลือกก่อ ใช้ผสมกับยาเส้นทำให้ติดไฟง่าย
     ด้านสมุนไพร สรรพคุณ  รสฝาด ชื่นเย็น
          ลำต้นและราก  เป็นยาบำรุงโลหิต สำหรับสตรีหลังคลอด
          เปลือก-ต้น  แก้ท้องเสีย ฝาดสมาน
          ไม่ระบุส่วนที่ใช้  แก้พิษเมาเบื่อ กระทุ้งพิษไข้ต่าง ๆ ถอนพิษผิดสำแดง ถอนพิษยาเบื่อยาเมา
ข้อมูลวิจัยที่สำคัญ  ไม่มีรายงานการวิจัย