หน้าแรก
เว็บบอร์ด
บทความ
รวมรูปภาพ
ติดต่อเรา
ข่าวสาร
ตอน 12 หนังกระด้าง
การทำงานป่าไม้ด้านปลูกป่าปรับปรุงต้นน้ำ มีองค์ประกอบของงานที่ต้องผูกพันกับคนหลายคนด้วยกัน คนที่หนึ่งเพื่อนร่วมงานที่เป็นข้าราชการและลูกจ้างประจำ คนที่สองชาวบ้านที่รับจ้างทำงานปลูกป่า ซึ่ง ณ ที่นี้รวมตัวกันอยู่ในฐานะคนงานชั่วคราวรายวัน คนที่สามคือคนที่เป็นชาวไร่ ทำกินด้วยการแผ้วถางป่าทำไร่เลื่อนลอย ย้ายจากที่หนึ่งไปอีกที่หนึ่งอย่างไม่มีวันจบสิ้น
ทั้งนี้ก็เพราะว่าเมืองน่านเป็นเมืองภูเขา ที่ราบทำนามีน้อย การทำกินด้วยการปลูกพืชไร่อายุสั้นๆพันธุ์ต่างๆ จึงต้องถางป่าทำไร่บนภูเขา ใช้พื้นที่มาก ปลูกซ้ำที่เดิมทุกปีดินก็จืดจำเป็นต้องบุกเบิกป่าใหม่อีก เป็นวิถีชีวิตที่หลีกเลี่ยงได้ยาก คนก็เพิ่มขึ้นทุกวัน ความต้องการที่ดินทำกินจึงเพิ่มขึ้นเป็นเงาตามตัว แต่พื้นที่ดินไม่ได้งอกเงยตามเลย จึงมีแต่จะหมดไปๆ
“งานในหน้าที่ของเรา เป็นงานที่ต้องแย่งชิงที่ดินกับชาวไร่ เหนื่อยหน่อยมันคล้ายกับเป็นปฏิปักษ์กับประชาชน การเดินขบวนเรียกร้องจึงเป็นเรื่องธรรมดา ถ้ากติกาแม่น เจ้านายไม่หวั่นไหวไปกับการเมือง และเข้าใจการทำงาน ดีนะที่หน่วยเราสงบลงไปได้ สบายใจหน่อย”
มณีพูดขึ้นขณะนั่งกินข้าวตอนเย็นด้วยกัน
“ที่จริงเมื่อเราปลูกซ่อมสวนเดิมแปลงใหม่อีก 1,000 ไร่ ชาวบ้านก็มีที่ดินทำกินซ้ำที่เดิม แต่จะมีปัญหาก็ตอนต้องปลูกป่าใหม่ปีละ 1,000 ไร่ ส่วนนี้ไม่นานก็เข้าไปในที่ดินทำกินของชาวบ้านอีกแหละครับ” ประเสริฐพูดขึ้นอย่างเห็นสัจธรรม
“ใช่ ถ้าเลือกแปลงที่มีชาวไร่มากก็ย่อมมีปัญหามากแน่ เอาไงดีล่ะ ห้วยเขียดหรือเหนือห้วยโป่ง” มณีถามกรายๆ
“ถ้าจะปลูกป่าใหม่ที่ห้วยโป่งงานก็เหนื่อยหน่อย ปัญหาชาวไร่น้อยกว่า แต่ถ้าจะปลูกป่าใหม่ที่ห้วยเขียดก็สบายขึ้นเพราะว่าใกล้ทางขนส่งกล้าไม้สะดวกหลายอย่าง แต่ปัญหาที่ดินทำกินเกิดแน่นอนครับ ” ประเสริฐคาดเดาให้ฟัง ต่างสบตากันด้วยความวิตกกังวล
“พี่ก็ว่ายังงั้นแหละ สงสัยว่าจะต้องไปทอดผ้าป่าวัดหนองห้า สักแห่งก่อน จะได้พูดคุยกันให้เข้าใจได้ง่ายขึ้น”
มณีตักข้าวเข้าปากเคี้ยวตุ้ยๆพอหมดคำก็พูดต่อ
“เออ ประเสริฐ พรุ่งนี้ตั้งองค์ผ้าป่าไว้ที่ในหน่วยกองหนึ่ง ที่ด่านหน้าหน่วยอีกกองหนึ่งเผื่อชาวบ้านที่นั่งรถคอกหมูผ่านไปผ่านมาจะได้ร่วมทำบุญด้วย จัดคณะนักร้องและมือกลองไปบรรเลงให้น่าสนใจ อ้อ หาคนดูเรื่องเงินด้วยนะ เดี๋ยวจะเกิดความเสียหายประเภท วัดครึ่งหนึ่งกรรมการครึ่งหนึ่ง อ้อ เขียนผ้าดิบเชิญชวนทอดผ้าป่าสามัคคีที่วัดหนองห้าด้วยนะ”
ประเสริฐพยักหน้ารับรู้ก้มหน้าก้มตากินข้าวต่อจนอิ่ม
วันรุ่งขึ้นกองผ้าป่าตั้งหน้าหน่วย ทีมงานก็บรรเลงกันด้วยความสนุกสนาน เสียงกลองเสียงเพลงดังสนั่นลั่นเขา พวกที่ออกงานผ่านไปทางกองผ้าป่าก็จะยิ้มและหัวเราะกับท่าทีสนุกสนานของกองเชียร์ งานบุญชวนให้เบิกบาน อีก 3 สัปดาห์จะไปทอดผ้าป่าวัดหนองห้า เชื่อมความสัมพันประสานไมตรี
“งานนี้ขอพึ่งพระพุทธคุณนำทางหน่อยเถอะ” มณีนึกในใจ
มณีให้ประเสริฐแจ้งไปยังผู้ใหญ่บ้านและคณะกรรมการหมู่บ้าน สร้างความก็ดีใจกันทั่วหน้า
ทุกวันมณีสะพายกล้องถ่ายรูปแบบอัตโนมัติคล้องไหล่ไว้ตลอด กดกล้องถ่ายเก็บไว้ดูเล่นเป็นหลักฐาน ดังนั้นภาพที่ถ่ายไว้จึงมีกริยาท่าทางของชาวบ้านเพื่อนร่วมงานมากกว่าภาพตนเอง งานในป่า งานพัฒนาต่างๆ ยิ่งภาพหลุดๆ ด้วยแล้วยิ่งชอบแอบถ่ายไว้เสมอ ไม่เว้นแม้แต่กองเชียร์ผ้าป่าหน้าหน่วย เป็นภาพนิ่งที่ใช้ฟิล์มสไลด์เพื่อเอาไว้ฉายเป็นหนังกระด้าง เรียกเสียงหัวเราะและรอยยิ้ม คลายเครียดและเพิ่มสีสันความเหงาของคนที่ต้องทำงานอยู่กลางป่าได้ไม่น้อย
คืนหนึ่ง มณีรู้สึกเหงามาก กินข้าวเสร็จก็ไม่รู้จะทำอะไรดี เมียและลูกสองคนก็อยู่กรุงเทพ ประเสริฐก็เหนื่อยมาทั้งวันท่าจะหลับไปแล้ว แต่แล้วมณีก็ทนไม่ได้ นอนฟังเสียงเครื่องไฟดังอยู่เฉยๆเสียเวลาเปล่า เดินไปเคาะระฆังดังเหง่งหง่าง ประเสริฐโผล่ขึ้นมาก่อน
“ประชุมเรื่องอะไรพี่ !”
ประเสริฐหน้าตาตื่น มณียิ้มแล้วหัวเราะขำขันทีท่าของประเสริฐ แต่ก็รีบตอบ
“เหงาว่ะ! เลยอยากจะฉายสไลด์ชุดใหญ่ จะได้เฮฮากันหน่อย คลายเครียด”
ประเสริฐยิ้มรับเพราะเข้าใจความรู้สึกเหงาได้ดี แล้วต่างก็คว้ากล่องสไลด์ออกมาจัดใส่เป็นชุดๆ เหมือนอย่างกับตัดต่อหนัง ประเสริฐตั้งจอขึ้นแล้วยกเครื่องมาตั้งเข้าที่ ปรับแสงและจอให้พอดี เด็กๆนำขบวนมาถึงก่อน ชาวบ้านเดินมาช้าๆด้วยความลังเล อะไรกันอีกวะ
“เฮอะ หนังกระด้าง!”
เด็กๆยิ้มและรีบหาที่นั่งริงค์ไซด์ก่อน ชาวบ้านเดินตามมาคิดว่ามีการประชุมอีก แต่พอเห็นจอก็ยิ้มออก หัวหน้าคว้าไมค์หลอกๆ ออกมาควงพลางพูดขึ้นว่า
“เอ้า เฮ เฮ่สลัมมะนาล่าลาล่าลาลาลาลาลา”
เสียงหัวหน้าแหกปากแบบลิเกออกแขกพร้อมรอยยิ้ม นัยน์ตาเป็นประกาย แล้วมองสอดส่ายไปตามใบหน้าของเด็กและชาวบ้าน ที่มีสีหน้าแตกต่างกันไปตามความรู้สึกของแต่ละคน
“หัวหน้าท่าจะเพี้ยน !”
“เหงาจนคลั่งไปแล้ว !”
“เซ็กขึ้นสมองมั้ง ไม่ได้ออกไปไหนเลย !”
“และต่อไปนี้ ขอเชิญพบกับภาพยนตร์กระด้างเรื่องใหญ่ ไม่มีเสียงหัวเราะจะแถมเงิน แอ้น แอ่น แอ๊น”
พอจบก็เด้งหน้าเด้งหลัง และหันหลังส่ายก้นใส่ผู้ชม เด็กๆ หัวเราะกันครืนใหญ่ ชาวบ้านยิ้มหัวตามประสาคนใจดี
“เป็นอันว่ามีเสียงหัวเราะแล้ว หัวหน้าไม่ต้องจ่ายเงิน”
“หัวหน้าขี้โกง เอ้วๆ! “ เสียงเด็กๆ แซวดังขรม
เสียงหัวเราะดังขึ้นอีกครั้ง คราวนี้มีทั้งเด็กและผู้ใหญ่
ไฟดับพรึบลง เสียงกดแป้นรีโมทดังคลิก ภาพที่ปรากฏบนจอเป็นภาพไอ้น้อยจอมขี้เมา นอนเค้เก้ แต่พยายามคว้าขวดเหล้า ผ้าขาวม้าแทบจะหลุดจากกาย เกือบโป๊อนาจาร เสียงฮาดังลั่น! ไอ้น้อยตะโกนขึ้นบ้าง
“กู เป็นพระเอกโว๊ยเรื่องนี้ ฮ่าๆๆ !”
พร้อมกับหัวเราะเสียงดัง เรียกเสียงหัวเราะกลิ้งเพิ่มขึ้นอีก
“นี่คือไอ้น้อยคอยเหล้า เช้าเมาเย็นคลาน นี่คือวิถีชีวิตที่ไร้สาระที่สุด เพราะว่าหาเงินมาได้แทนที่จะซื้อเสื้อผ้า ข้าวปลาอาหาร กลับไปซื้อเหล้า”
เสียงเฮดังด้วยความสะใจ ไอ้น้อยหน้าหงิก
“อยากจะบอกว่าเด็กๆ ดูเอาไว้ เป็นตัวอย่างที่ควรห่างไกล”
มณีจบแล้วก็กดภาพต่อมา
“นี่คือนางเอกแรม เมียไอ้น้อย ตาเขียวไปข้างเดียวถือว่าโชคดี”
เสียงฮือดังขึ้นด้วยความสงสาร มีเสียงตะโกนจากผู้หญิง
“โหดร้าย ๆๆ
“มันคืออิทธิฤทธิ์ของเหล้า เพราะว่าโดยปกติไอ้น้อยมันรักเมียมันมาก”
ไอ้น้อยพยักหน้าน้ำตาซึม นางแรมมองด้วยความสมน้ำหน้า
“ใช่เลยจ้ะ เวลาไม่เมานะมันน่าร้ากน่ารักจัะ”
แรมอ้อนขึ้นบ้าง เสียงโห่ดังประกอบ
“ลดเหล้าเดือนละ 5 ขวดๆ ละ 30 บาท เดือนละ 150 บาท จะเอาเงินไปซื้ออะไรก็ได้ จริงไหม ?” มณีร้องถาม
“จริงๆ !” เสียงตอบดังอึงมี่
ทันใดนั้นไอ้น้อยลุกขึ้นพูด
“ข้าขอสาบานว่า ต่อไปนี้จะงดเหล้าเดือนละ 5 ขวด เพื่อฝากเงิน 150 บาทให้กับสวัสดิการครับ”
เสียงตบมือดังกึกก้อง นางแรมยิ้มด้วยความลังเล พลางนึกในใจ “กูไม่ค่อยเชื่อมึงเล้ย” แต่ก็ยิ้ม
“ทุกคนเป็นพยานเน้อ !” นางแรมส่งเสียงดัง
“ภาพต่อไป บ้านหรือเล้าไก่” มณีเปิดฉาก เสียงหัวเราะกับสภาพบ้านไอ้น้อยที่เห็นกันชินตา
“นี่คือตัวอย่างของการถูกเหล้ากิน บ้านโย้เย้ก็ไม่ใส่ใจซ่อม” ไม่มีเสียงโห่ฮาอีก
“อยากให้บ้านใหม่ของพวกเราทำตามแบบที่ผู้ช่วยออกไว้ จะได้อยู่กันสุขสบายตลอดไป บ้านไหนที่มีลูกมากก็กั้นห้องให้พอดี นี่คืออดีตบ้านของเราที่จะไม่มีอีกต่อไป”
มีคนพยักหน้าแล้วซุบซิบกันเป็นคู่ๆ
“แต่บางบ้านคงลำบากที่มีแต่ผัวแก่ เมียบ้องแบ๊วและลูกเล็กๆ ลุงพุฒคร๊าบ” มณีลากเสียง
“ครับ” ลุงพุฒลุกขึ้นตอบแล้วหัวเราะกลางวง เพราะคิดว่าหัวหน้าเรียก ทุกคนหัวเราะขำกันกลิ้งกับความไม่รู้เรื่อง ก็ลุงพุฒหูตึง
“ขอให้พี่น้องช่วยกันร่วมแรงร่วมใจสร้างบ้านให้ลุงพุฒและครอบครัวอยู่ด้วยกันอย่างมีความสุขด้วยเน้อ” เสียงตอบรับคือ
“ได้อยู่แล้ว ! ไม่ช่วยกันเองแล้วใครจะมาช่วยพวกเรา” เสียงคนหนึ่งตะโกนขึ้น
“ลุงพุฒนั่งได้” ลุงพุฒทำท่าลังเล หลายคนโบกมือให้แกนั่งลุงพุฒถึงได้นั่งลง
“ภาพต่อไป เป็นภาพที่แอบถ่าย” มณีกดรีโมทผ่านรูปไปเรื่อยๆ ทุกภาพมีแก๊กตลก ไอ้สวยเขี้ยวเดียวบ้าง ป้าถึงฟันดำปี๋กำลังหัวเราะแบบลืมตัวบ้าง ลุงชุ่มดูดขี้โยมวนโตหน้าตาเหยเกบ้าง เผ่นกำลังส่ายเพลงหน้ากองผ้าป่า ครูมิ่งพูดไมค์ไม่ขาดระยะ บอกบุญทุกครั้งที่รถจอดส่งเงินทำบุญ ทุกแก็กเรียกเสียงฮาดังไม่ขาดระยะ หนังกระด้างหรือภาพยนตร์กระด้างกับกล้องและวิญญาณคนถ่าย ช่วยให้มีความสนุกสนานได้เหมือนกัน ใช่เลย กระบี่อยู่ที่ใจ ทุกอย่างเป็นอาวุธ
และนี่คืออีกความสัมพันธ์ของชุมชนที่เพิ่มความผูกพันจากหนังกระด้าง สื่อวิชาการที่ถูกดัดแปลงนำมาใช้ให้เกิดประโยชน์ เป็นความสุขตามอัตภาพของคนกลางป่าเขาที่ห่างไกลความเจริญ ภาพสุดท้ายเป็นภาพ
“นี่คือภาพห้วยสามสบแห้งขอด มีบ่อขุดเล็กๆ กลางห้วย และภาพถัดไปเป็นฝายน้ำล้นที่พัง ประกาศ ต้องการตัวสะหร่า(วิศวกร)สร้างฝายน้ำล้นถาวรที่ไม่พังบ้อยบ่อยอย่างนี้อีก เพื่อให้พี่น้องและหน่วยได้มีน้ำไว้ใช้อาบ กิน รดน้ำผัก และเรือนเพาะชำกล้าไม้ของเรา ใครรู้จักตัวตามมาให้ด้วยจ้า และพรุ่งนี้ตอนค่ำเลิกงานแล้ว ผ้าป่าที่จะไปทอดวัดหนองห้า ใครว่างไปด้วยกันนะ มีรถบรรทุกออก 18.30 น. อ้อ! กินข้าวมาก่อนนะ ”
มณีจบกระบวนการฉายหนังกระด้างง่ายๆ แต่แฝงไปด้วยเนื้อหาสาระ ธรรมะ และการทำงาน
คืนทอดผ้าป่ามาถึง กรรมการวัดนั่งรอคณะผ้าป่าที่บ้านผู้ใหญ่บ้าน เพื่อจะได้ทำความรู้จักกันและกันอีกครั้ง มีช่างซอกำลังบรรเลงเพลงด้วยความไพเราะ ช่างซอสาวสวยนั่งขับร้องและลุกขึ้นฟ้อน พอคณะหน่วยภูพยับหมอกมาถึง การไหว้ตามธรรมเนียมไทยเกิดขึ้น แล้วก็นั่งวนแก้วดื่มสัมพันธ์ไมตรีไปรอบวง มณียกแก้วน้ำดื่มเพราะว่าไม่ดื่มสุรายาเมา แต่ประเสริฐทำหน้าที่แทนได้อย่างดีเยี่ยม
“ฟ้อนแหง้นหน่อย คำจันทร์เอ้ย”
เสียงผู้ใหญ่บ้านดังขึ้น คำจันทร์สาวงามช่างฟ้อนเริ่มเหยาะและบิดจนร่างกายหงายไปข้างหลัง ผมยาวสลวยห้อยประพื้น มณีวางแบ็งค์ร้อย 1 ใบไว้ที่พื้น คำจันทร์แอ่นตัวลงหงายคอจนสามารถคาบแบงค์ร้อยได้ เสียงฮือฮาดังขึ้น มณีทึ่งในความสามารถ
“เอ้า! หัวหน้าฟ้อนแหง้นกับคำจันทร์หน่อยเถอะ”
เสียงตะโกนดังขึ้น คำจันทร์ฟ้อนมาใกล้ๆมณีแล้วเริ่มแหงน มณีลุกขึ้นฟ้อนตาม แต่แหงนไม่ได้มากนักเพราะว่าพุงมันตึง มีเสียงปรบมือและหัวเราะชอบใจ งานนี้มณีเรียกคะแนนนิยมได้อักโข ใช่!เข้ากับชาวบ้านได้สบายไปหายห่วง และเมื่องานรับรองเสร็จ ขบวนผ้าป่าก็เดินทางข้ามไปที่วัดตามพิธีการ แสงพระธรรมนำทางด้วยการทอดผ้าป่าหามิตรภาพ
ปีต่อมา การปลูกป่าใหม่และปลูกซ่อมสวนป่าเดิมอีกรอบหนึ่ง กลายเป็นการเปิดพื้นที่ทำกินให้กับชาวบ้านที่เคยทำไร่แต่ดั้งเดิมอีกครั้ง ทุกครอบครัวในหลายหมู่บ้านรอบๆ พื้นที่เข้ามาขอปลูกพืชไร่ผสมผสานการปลูกป่า ความผูกพันที่เกิดขึ้นช่วยให้ต้นไม้ในสวนป่าที่มีการทำไร่พืชอายุสั้นรอดตายมากขึ้น เติบโตเร็วขึ้น ต่างเอื้อประโยชน์ซึ่งกันและกัน
แต่ก็มีบ้างที่ชาวไร่แกล้งดายวัชพืชแถมต้นไม้ที่ปลูก มณีเดินไปเยี่ยมแล้วพบเห็นเข้าจังเบอร์
“เขียว ต้นไม้ที่ปลูกตาย หน่วยก็ต้องปลูกซ่อม ปีนี้หลังเก็บเกี่ยวไม่ได้รางวัลแน่ๆ อีกอย่างปีต่อไปก็จะไม่ให้พื้นที่เขียวเข้ามาทำไร่อีกนะ ประเสริฐพรุ่งนี้เอากล้าไม้มาให้เขียวปลูกซ่อมใหม่ด้วย”
เขียวพยักหน้ารับคำ มณีส่งข่าวไปรายงานผู้ใหญ่บ้านให้เตือนชาวบ้านอีกทอดหนึ่ง
หลังการเก็บเกี่ยวพืชไร่ หน่วยตั้งกรรมการตรวจติดตามอัตราการรอดตายและอัตราการเจริญเติบโตของไม้ป่า แล้วจัดงานประเพณีชาวไร่ชาวสวนขึ้นเป็นการสมานฉัน พร้อมแจกรางวัลให้แก่ชาวไร่ที่ร่วมรักษาต้นไม้ตามกติกา ถ้าสงสัยว่าของรางวัลมากมาย เหล้า กับแกล้ม ข้าวนึ่ง ไปเอามาจากไหนละก็ เลิกสงสัยได้เลย
“ก็โกงเงินหลวงที่เบิกจ่ายเกินจริงโดยอาศัยลายเซ็นชาวบ้านที่ทำงานนั่นไง”
แต่นี่เป็นอีกกรรมวิธีหนึ่งในการบริหารงบประมาณเพื่อผลงานที่ดีขึ้น และราบรื่นปลอดภัยไร้ปัญหา คนเลี้ยงช้างกินหญ้าช้างฉันใด คนปลูกป่าก็กินค่าแรงจากงบประมาณปลูกป่าฉันนั้น ครั้นจะทำตรงๆ ก็ไม่ได้
มีหลายสิ่งหลายอย่างที่กำหนดในแผนไม่ได้ ช่องว่างของระเบียบและงาน ทุกที่มีช่องทาง โกงง่ายๆ ไม่โกงก็ทำได้ ขึ้นอยู่กับจิตใต้สำนึกของแต่ละคน จะโกงไปเพื่ออะไร ยิ่งงานลักษณะเหมาจ่ายอย่างนี้ด้วยแล้ว ทำงานมากก็ได้เงินน้อยลง แต่ถ้าทำงานให้ครบแผนก็อาจจะเหลือเงินมากได้ ขึ้นอยู่กับการบริหารจัดการ
เว้นแต่ ต้องมาซ่อมสร้างเพื่อมวลชนเช่นที่หน่วยภูพยับหมอกทำ ก็สุ่มเสี่ยงมากกว่าปกติ เราเรียกวิธีนี้กันว่า “เงินหมุน”
“ก็โกงเงินหลวงที่เบิกจ่ายเกินจริงโดยอาศัยลายเซ็นชาวบ้านที่ทำงานนั่นไง”