ดอกไม้เทศและดอกไม้ไทย
ต้น 101.ต้อยติ่ง
โดย ธงชัย เปาอินทร์ เรื่อง-ภาพ
ชื่อสามัญ ต้อยติ่งนา(กรุงเทพ) น้ำดับไฟ(ประจวบคีรีขันธ์) เป๊าะแป๊ะ อังกาบฝรั่ง popping pod,cracker plant,minnieroot
ชื่อวิทยาศาสตร์ Ruellia tuberosa L.
ชื่อวงศ์ ACANTHACEAE
ถิ่นกำเนิดและการกระจายพันธุ์
ในต่างประเทศ พบตอนกลางทวีปอเมริกา เขตร้อนในทวีปเอเซียใต้และเอเซียตะวันออกเฉียงใต้
ในประเทศไทย พบทั่วไปในประเทศไทย
การกระจายพันธุ์ กระจายไปทั่วภูมิภาคเขตร้อน ด้วยเมล็ดที่อาจติดไปกับพาหนะใดๆ
สถานภาพ เป็นพืชในถิ่นกำเนิด เป็นพืชล้มลุกอายุ 2 ปี มีรากสะสมอาหารใต้ดิน
ลักษณะประจำพันธุ์
ต้น มีรากสะสมอาหารใต้ดิน ลำต้นบนดิน สูง 25 ซม. รูปเหลี่ยม มีขนสีขาวสั้นๆ แตกกิ่งแยกเป็นสองกิ่งตรงข้ามสลับตั้งฉาก
ใบ รูปขอบขนาน ปลายมน โคนมน สีเขียวเรียบ ขอบใบเป็นคลื่น เส้นแขนงใบไม่จดขอบใบ
ดอก ออกตรงข้ามตามซอกใบ เป็นกลุ่มละ 2-3 ดอก รูประฆังปากบาน กลีบดอกสีม่วง หรือชมพู ฐานรองดอกเป็นแฉกหุ้มฐานดอก บาน 2-3 วัน ออกดอกตลอดปี
ผล เป็นฝักรูปกระสวย ปลายแหลม อ่อนสีเขียว แก่สีน้ำตาลถึงดำ แตกเป็นสองพู มีเมล็ดกลมภายในแต่ละพู จึงกระจายพันธุ์ได้ด้วยตอนดีดผลแตก
สภาพที่เหมาะสมและการขยายพันธุ์ ขึ้นได้บนดินทุกชนิด ดินร่วน ดินร่วนปนทราย ดินลูกรัง ดินกรวดขี้แมว ระบายน้ำดี แสงแดดเต็มวัน ภูมิอากาศเขตร้อน อุณหภูมิ 25-40 องศาเซลเซียส การขยายพันธุ์ตามธรรมชาติด้วยการดีดของผลแก่ที่แตก กระจายไปได้เรื่อยๆ แต่ก็เพาะกล้าด้วยเมล็ดเป็นส่วนใหญ่ หรือแตกต้นใหม่จากรากสะสมอาหารใต้ดิน ขึ้นได้ทั้งกลางแจ้งและใต้ร่มเงาต้นไม้ใหญ่น้อย
บันทึกผู้เขียนและผู้ถ่าย
ตอนเด็กๆ ผมชอบเด็ดฝักต้อยติ่งใส่กระเป๋าเสื้อ พอเดินไปข้างหลังเพื่อนผู้หญิงก็จะหยิบมาจุ่มน้ำลายแล้วก็โยนใส่ผมของพวกเธอ พอมันแตกดังเป๊าะแป๊ะ เพื่อนผู้หญิงก็จะตกใจร้องวี๊ดว้ายใส่ เราจะหัวเราะกันสนุกแล้วก็ต้องวิ่งหนี้เพราะหล่อนคว้าหินดินก้อนได้ก็จะขว้างใส่ด้วยอารมณ์โกรธ เป็นของเล่นพื้นบ้านที่เด็กๆชอบเล่นกันทั่วไป
แต่เพิ่งจะรู้ว่าแท้ที่จริงต้นต้อยติ่งมีสรรพคุณทางสมุนไพรมากมายดังนี้คือ
ราก แก้โรคไอกรน เป็นยาขับเลือด แก้โรคไต ขจัดสารพิษตกค้างในปัสสาวะ
ใบ ขับถ่ายพยาธิ ตำพอกแก้ปวดกล้ามเนื้อ
เมล็ด ตำแล้วพอกฝีดูดหนอง ช่วยลดการอักเสบ แก้คัน
ทั้งต้น ล้างน้ำสะอาดแล้วตำคั้นน้ำดื่มแก้อาการปวดเข่า
พอรู้ดังนี้จึงกระจ่างว่า ต้นต้อยติ่งไม่ใช่วัชพืชรกเรื้อแต่มีคุณประโยชน์ทั้งเป็นไม้ประดับและเป็นสมุนไพรชั้นดี