ต้นไม้ทุกต้นคืนอินทรียวัตถุสู่ดิน
โดย ธงชัย เปาอินทร์ เรื่อง-ภาพ
ตอนเรียนวิชาชีววิทยาป่าไม้ คณะวนศาสตร์ มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ บางเขน เมื่อปีพ.ศ.2510-2514 อาจารย์ผู้สอนให้ทุกคนทำรายงานตามหัวข้อที่เสนอขึ้นไปให้พิจารณา แล้วต้องรายงานหน้าชั้นเรียนด้วยตนเอง ผมเสนอเรื่องอินทรีวัตถุในป่า ถูกอาจารย์ตีกลับลงมาให้แก้ไขและเปลี่ยนเรื่องใหม่ แต่ผมเป็นคนดื้อด้านจึงยืนยันว่าจะทำเรื่องนี้แหละ พอถึงครั้งที่ 3 ผมตัดใจตอบอาจารย์ว่า ผมไม่ขอทำรายงานใดๆ ยอมสอบตกหากอาจารย์ไม่พิจารณาเรื่องที่ผมเสนอดังกล่าว ด้วยความเมตตาของอาจารย์ จึงยินยอมให้ผมทำเรื่องอินทรียวัตถุในป่า
เหตุผลที่อาจารย์แย้งคือห่วงว่าผมจะไปค้นหาเรื่องอินทรียวัตถุในป่ามาจากไหน จะมีเนื้อหาชวนให้น่าสนใจไหม แต่เมื่อผมยืนยันว่าผมมีเรื่องที่จะนำเสนอได้มากพอ ท่านก็เลยตามใจ แต่ก็ไม่แน่ใจว่าท่านกลัวผมยอมสอบตกตามคำขู่หรือเปล่านะ ในที่สุดเมื่อถึงวันที่ผมต้องรายงานหน้าห้องเรียน(Present) ผมถือเอกสารรายงานขึ้นสแตนแล้วเริ่มเล่าเรื่องทันที
ผมเล่าว่าในป่านั้นมีต้นไม้นานาชนิดทั้งที่ยืนต้นเป็นไม้โดดเด่น(Dominant) ไล่ลำดับลงมาจนถึงไม้พื้นล่าง และจำพวกวัชพืช เป็นความหลากหลายสายพันธุ์พืชในป่าใหญ่ แล้วผมก็เล่าว่า ในพื้นที่ทดลองเก็บใบไม้ที่ร่วงหล่น ซึ่งประกอบไปด้วย ใบ กิ่งก้านที่ผุหัก เปลือก ผล เมล้ด เมื่อหมดอายุงานแต่ละส่วนก็หล่นคืนสู่พื้นดิน กลายเป็นอินทรียวัตถุในป่า
กิ่งก้านต้นไม้นั้นเป็นส่วนหนึ่งของเซลลูโลส ที่สร้างมาจากปฏิกริยาทางเคมีจากคาร์บอนไดอ็อกไซด์ ออกซิเจน ไฮโดรเจน ฟอสฟอรัส แมกนีเซียม เถ้าถ่าน ส่วนไหนอ่อนนุ่มก็ย่อยสลายไปเป็นอินทรียวัตถุได้เร็วกว่า โดยมีองค์ประกอบของความชุ่มชื้น อุณหภูมิ จุลินทรีย์ ค่าความเป็นกรดด่างของดิน ปริมาณของสารประกอบที่มีอยู่ในส่วนของอินทรียสารของพืช
คาร์โบไฮเดรต (น้ำตาลและแป้ง 1-5 % เฮมิเซลลูโลส 10-30% เซลลูโลส 20-50% ไขมัน ขี้ผึ้ง แทนนิน 1-8% ลิกนิน 10-30% โปรตีน 1-15% เป็นต้น (ปรับปรุงมาจากคณาจารย์ภาควิชาปฐพีวิทยา, 2541, หน้า 345)
ผมรายงานเสร็จ เดินไปยื่นเอกสารให้อาจารย์ ท่านถามว่า ไปค้นคว้าเรื่องเหล่านี้มาจากไหน ผมตอบสั้นๆว่า เอกสารทางวิชาการที่เป็นภาคภาษาอังกฤษของห้องสมุดกลางครับ ผลคือรายงานชิ้นนั้นผมได้ A ขอโม้อีกนิด ทุกวิชาที่ให้ผมทำรายงานลักษณะนี้ ผมค้นคว้าและเขียนขึ้นมาอย่างสวยงามทุกชิ้น ทุกวิชา ผลพวงของการเป็นนักวิทยาศาสตร์ทำให้ผมเป็นคนเขียนหนังสือขายในวันนี้ครับ
รูปประกอบรูปนี้ ผมถ่ายจากการตัดแต่งกิ่งต้นนนทรีของวิทยาเขตกำแพงแสน มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ ขณะถีบสามล้อไปออกกำลังกายในบริเวณมหาวิทยาลัยครับ พอผมเห็นภาพนี้ก็คิดถึงความหลังเรื่องอินทรีวัตถุในป่าขึ้นมาทันใด
ต้นไม้ทุกต้นดูดสารอินทรีและแร่ธาตุจากดิน ก็จะคืนอินทรีวัตถุและแร่ธาตุกลับคืนสู่พื้นดินดังเดิม แต่ถ้ากิ่งก้านที่เป็นเซลลูโลสถูกเผาไหม้จะกลายเป็นคาร์บอนไดอ็อกไซด์คืนสู่อากาศ แต่ถ้าปล่อยให้ทุกส่วนของพืชผุสลายไปเป็นอินทรียวัตถุสู่ดินดังเดิม
ภาพเดียวก็เล่าเรื่องได้ชิมิ