ดอกไม้เทศและดอกไม้ไทย
ต้น 107.ซ่อนกลิ่น
โดย ธงชัย เปาอินทร์ เรื่อง-ภาพ
ชื่อสามัญ : Tuberose ,ซ่อนกลิ่น ดอกรวงข้าว ซ่อนชู้ ดอกลีลา(อีสาน)
ชื่อวิทยาศาสตร์ : Polianthes tuberosa Linn.
ชื่อวงศ์ : AGAVACEAE
ถิ่นกำเนิดและการกระจายพันธุ์
ในต่างประเทศ พบว่าเป็นพืชพื้นเมืองของเม็กซิโก
ในประเทศไทย พบทั่วไปในภาคกลาง
การกระจายพันธุ์ นำเข้ามากับชาวต่างชาติเมื่อปลายอยุธยาเป็นราชธานี
สถานภาพ ไม้ดอกอายุหลายปี เป็นพืชต่างถิ่นกำเนิด อายุหลายปี ดอกมีกลิ่นหอมตั้งแต่เย็นจนถึงกลางคืน
ลักษณะประจำพันธุ์
ต้น เป็นกาบใบซ้อนกันบนดิน มีลำต้นเป็นหัวอยู่ใต้ดิน คล้ายกับหัวหอม
ใบ ใบมีสีเขียวเล็กและเรียวยาวโผล่ออกมาจากหัวใต้พื้นดิน ยาว 1-1.5 ฟุต
ดอก แทงช่อดอกแบบ Spike สีเขียวนวลขึ้นมาจากหัวใต้ดินสูงยาว 30-75 ซม. ดอกย่อยจำนวนมาก 40-90 ดอก สมบูรณ์เพศ มีทั้งชนิดดอกกลีบเดี่ยวและดอกกลีบซ้อน สีขาว แต่ละกลีบยาว 2.5 ซม. แต่ไม่เท่ากันทุกกลีบ ดอกบานจากโคนช่อดอกขึ้นไปจนถึงยอดช่อดอก ภายใน 5-7 วัน ดอกซ่อนกลิ่นหอมแรงมากเฉพาะตอนกลางคืน ดอกย่อยจะทยอยบานไล่ขึ้นไปจนถึงดอกปลายก้าน
พันธุ์ที่นิยมปลูกมีทั้งดอกลา มีกลีบดอกเพียงชั้นเดียวและพันธุ์ดอกซ้อน มีกลีบดอกซ้อนกัน อ้อ ออกดอกตลอดปี
พื้นที่เหมาะสมและการขยายพันธุ์
ซ่อนกลิ่น ต้องการแสงแดดเต็มวัน จึงนิยมปลูกไว้กลางแจ้ง ดินร่วน ระบายน้ำดี ดินอุดมสมบูรณ์ ปริมาณน้ำปานกลาง การขยายพันธุ์ แบ่งหัว แยกหน่อ และการใช้หัวใต้ดิน
บันทึกผู้เขียนและผู้ถ่าย
บ้านผมอยู่ตรงข้ามวัด ชั้นเรียนระดับประถมศึกษาใช้ศาลาการเปรียญของวัด เวลาปิดเรียนหรือมีงานอวมงคล ตั้งศพ ผมจึงคุ้นชินกับดอกซ่อนกลิ่นหอมกรุ่นที่ญาตินำมาแต่งแต้มให้กับเครื่องไหว้ ตอนเด็กก็รู้แค่นั้น แต่เมื่อโตขึ้นจึงได้รู้ว่าดอกซ่อนกลิ่นมีกลิ่นหอมแรงขนาดว่าฝรั่งมังค่าสกัดเอากลิ่นไปผสมกับช็อกโกแลตเพื่อเพิ่มความหอมชวนกิน
สรุปว่าต้นซ่อนกลิ่นปลูกไว้ให้คุณดังนี้คือ
1.ปลูกเป็นไม้ตัดดอกขาย ในแวดวงจัดดอกไม้เพื่อพิธีอวมงคล ประดับในงานศพ กลิ่นหอมทำให้รู้สึกดี แต่ก็รู้สึกสยองเพราะหอมเย็นๆจนวังเวง แต่ในต่างประเทศนิยมใช้ดอกซ่อนกลิ่นตกแต่งในงานมงคลด้วย
2.ปลูกเป็นพืชอาหาร ดอกตูมและดอกบาน ใช้ปรุงอาหารได้ เช่นแกงจืด ผัดเป็นผัก ทำให้อาหารมีกลิ่นหอมชวนกิน
3.ปลูกเป็นพืชสมุนไพร
กลิ่นดอกซ่อนกลิ่น ช่วยบำรุงหัวใจ ผ่อนคลายอารมณ์ ลดความตึงเครียด ใจสงบ เยือกเย็น นอนหลับได้ง่าย กลิ่นหอมอ่อนโยนยั่วยวนใจให้เกิดการกระตุ้นกำหนัด
ดอกตูม ดอกบานและหัวใต้ดิน ใช้ปรุงอาหารเป็นยาระบาย บำรุงผิวพรรณให้เปล่งปลั่ง ลดการอักเสบ และบรรเทาลักษณะที่ผิดปกติของกระดูก
สารเคมีสำคัญในน้ำมันหอมระเหยได้แก่ methyl benzoate, methyl anthanilate, benzylalcohol, butyric acid, eugenol, nerol, famsol, และ geraniol