ดอกไม้เทศและดอกไม้ไทย
ต้น 110. เทียนบ้าน
โดย ธงชัย เปาอินทร์ เรื่อง-ภาพ
ชื่อสามัญ เทียนดอก เทียนไทย เทียนสวน Garden Balsam, Touch me not, Rose Balsam
ชื่อวิทยาศาสตร์ Impatiens balsamina L.
ชื่อวงศ์ BALSAMINACEAE
ถิ่นกำเนิดและการกระจายพันธุ์
ในต่างประเทศ พบทั่วไปในเขตร้อนและเขตกึ่งร้อนของเอเชียตะวันออกเฉียงใต้และอินเดีย แอฟริกา
ในประเทศไทย พบกระจายพันธุ์ไปทั่วประเทศ ทุกภาค
ปัจจุบันนี้ กระจายพันธุ์ทั่วไปในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้
สถานภาพ เป็นพืชในถิ่นกำเนิด ไม้ล้มลุกอายุหลายปี นิยมปลูกเป็นไม้ประดับทั่วไป มีการผสมพันธุ์กว้างขวาง หลากสีสันมากขึ้น
ลักษณะประจำพันธุ์
ต้น ความสูง 20-
ใบ ใบเดี่ยว เรียงสลับเวียนรอบลำต้น รูปใบยาวเรียว โคนใบและปลายใบเรียวแหลม ขอบใบหยักลึกแบบฟันเลื่อย กว้าง 2-
ดอก ออกเดี่ยว ๆ หรืออกหลายดอกอยู่รวมกัน กลีบรองกลีบดอก 3 กลีบ รูปไข่ป้อมเล็ก สีเขียว กลีบดอก 5 กลีบ กลีบบนรูปกลม ปลายเว้าเล็กน้อย กลีบข้าง 2 กลีบกว้าง กลีบล่างงอเป็นกระเปาะ ก้นกระเปาะมีจะงอยยื่นออกเป็นหลอดเล็ก ๆ ยาว ๆ ปลายโค้งงอขึ้นเล็กน้อย กลีบดอกมีหลายสี เช่น ขาว ชมพู แดง ม่วง หรือหลายสีผสมกัน เกสรผู้ 5 อัน ติดอยู่รอบเกสรเมีย เกสรเมียมี 5 ช่อง ปลายท่อเกสรเมียมี 5 แฉก ตั้งแต่เพาะเมล็ดจนออกดอก 60 วัน
ผล รูปไข่ หรือรูปรี มีขนสีขาว แก่จัดจะแตกเป็นริ้ว ๆ ตามยาวของผลและม้วนขมวด แต่ละช่องมีเมล็ดเป็นจำนวนมาก เมล็ดกลม สีน้ำตาล กว้างยาว 2-3 มม.จำนวน 100 เมล็ด/กรัม
สภาพที่เหมาะสมและการขยายพันธุ์ ดินร่วนปนทราย น้ำอุดมสมบูรณ์จนถึงแห้ง แสงแดดเต็มวัน อุณหภูมิระหว่าง 15-
บันทึกผู้เขียนและผู้ถ่าย
1.ปลูกเป็นไม้ประดับ ส่วนใหญ่ปลูกลงแปลง ปลูกง่าย โตเร็ว และตายยาก โปรยเมล็ดขยายพันธุ์ต่อได้ด้วยต้นเดิม จากการดีดของฝักแก่ หรือเอามือไปแตะผิวเปลือกผลจะดีดกระจายเมล็ดทันที จนได้ฉายาว่าโปรดอย่าแตะฉัน(Touch Me Not)
2. ปลูกเป็นพืชสมุนไพร สรรพคุณ
ลำต้น ใช้ขับลม ทำให้เอ็นคลายตัว โลหิตหมุนเวียนคล่อง แก้ปวด เหน็บชา และแผนเน่าเปื่อย บวม เป็นพิษ แก้ปวดข้อ ทำให้อาเจียน เป็นยาถ่ายและขับปัสสาวะ
ใบ สลายลม ฟอกเลือด ลดบวม แก้อาการปวดตามข้อ ปวดเจ็บ เกิดจากการถูกกระทบกระแทกหกล้ม แก้ฝีประคำร้อย แผลมีหนอง บิดมูกเลือด และงูกัด ชาวชวาใช้ใบเป็นยาพอก
ดอก ใช้สลายลม ฟอกเลือด ลดบวม แก้ปวด ใช้รักษาปวดข้อ ปวดเอว ปวดท้องก่อนมีประจำเดือน เป็นยาเย็น ยาบำรุง ใช้ทาแก้น้ำร้อนลวกและแผลพุพอง
เมล็ด มีรสขม มีพิษ ใช้กระจายเลือด ขับเสมหะข้น ๆ ขับลูกที่ตายออก ขับประจำเดือน ละลายกระดูก แก้กระดูกหรือก้างปลาติดคอ แก้พิษงู แผลติดเชื้ออักเสบทั้งหลาย แผลไฟไหม้ หรือน้ำร้อนลวก แก้บวมและตับแข็งเป็นลิ่มได้
ราก มีพิษเล็กน้อย ใช้ฟอกเลือด ลดบวม ใช้รักษาการปวดกระดูก แก้ช้ำบวม แก้ตกขาว ตกเลือด ดอก ใบ ใช้พอกเล็บกันเล็บถอด ฉีก
สารเคมีสำคัญ เมล็ด มี Quercetin glycosides, Quinones, Balsaminasterol, saponin ดอกมี Anthocyanins พวก Cyanidin Delphindin ลำต้นมี Kaempferol-3-glycoside