หน้าแรก
เว็บบอร์ด
บทความ
รวมรูปภาพ
ติดต่อเรา
ข่าวสาร
วัวนม: ทางเลือกทางรอดเกษตรกรไทย
ธงชัย เปาอินทร์ เรื่อง-ภาพ
โลกเปลี่ยนแปลงไปไกลลิบ แม่ไม่มีเวลาให้นมลูกเหมือนในอดีต ภาวะเศรษฐกิจเร่งด่วน ทำให้แม่ต้องออกไปทำงานแล้วใช้นมวัวเลี้ยงลูกแทน แต่เมื่อจำนวนประชากรเพิ่มมากขึ้น แม่นมวัวจึงต้องเพิ่มตามไปให้สมดุล คนเกิดมากจนแม่วัวเดือดร้อนเลยนะ
วันนี้ ประเทศไทยมีความต้องการใช้นมวัวปีละ 600,000 ตัน แต่เกษตรกรที่เลี้ยงวัวนมมีอยู่เพียง 20,000 ครัวเรือน ผลิตนมวัวได้เพียงปีละ 500,000 ตัน จึงเกิดการนำเข้าน้ำนมดิบปีละ 100,000 ตัน/ปี ไม่น้อยเลยนะครับ
นี่คือโอกาส และทางเลือกที่ยังมีช่องว่างให้เสียบ!!
ผมแวะไปเยี่ยมศูนย์รับนมทุ่งลูกนก บ้านหนองจิก สังกัดสหกรณ์ โคนมกำแพงแสน ได้พบ คุณ
“สหกรณ์โคนมกำแพงแสน มีสมาชิกผู้เลี้ยงวัวนม 423 ราย กระจายไปหลายท้องที่ แต่ที่ทุ่งลูกนกมีอยู่มากกว่าที่อื่นๆ คือมีอยู่ 369 ราย ในรัศมี 20 กม.จากศูนย์ เริ่มเปิดสหกรณ์โคนมเมื่อพ.ศ.2530 แต่เปิดศูนย์รับนมที่ทุ่งลูกนกปี พ.ศ.2535 เพราะว่าสมาชิกส่วนใหญ่อยู่ย่านนี้”
“เขาเริ่มเลี้ยงกันครอบครัวละ 2-3 ตัวบ้าง 4-5 ตัวบ้าง ส่วนใหญ่เริ่มต้นที่ซื้อแม่วัวสาวมาเลย และเมื่อเลี้ยงไปแต่ละปี ก็จะเกิดลูกวัวจากแม่เหล่านั้น ตรงนี้แหละ ใครจะโชคดีหรือโชคไม่ดี” คุณวิรัตน์กล่าวแล้วหยุดหายใจ
“ถ้าเขาโชคดี ลูกวัวที่เกิดแต่ละปีเป็นตัวเมียก็จะได้แม่วัวเพิ่ม ถ้าขายแต่เล็กก็ตัวละ 2-3,000 บาท แต่ถ้าโชคไม่ดี ลูกวัวที่เกิดแต่ละปีเป็นตัวผู้ก็จะไม่ได้แม่วัวเพิ่ม หรือขายไปก็ได้ราคาเพียงตัวละ 100-200 บาทเท่านั้น”
“เดี๋ยวนี้ยังมีการรีดนมวัวด้วยมืออยู่ประมาณ 30 % ส่วนใหญ่เป็นคอกเล็กแม่วัวอยู่ระหว่าง 5-7 ตัว แค่นี้ก็ทำงานแทบไม่ทันแล้ว แต่ถ้าเป็นคอกที่ใหญ่กว่า จะใช้เครื่องช่วยรีดนมวัว เพื่อให้รวดเร็ว สะอาด ปนเปื้อนน้อยกว่า เกรดนมมักจะได้เกรด 
“สหกรณ์ช่วยเกษตรกรหลายด้านครับ เช่นให้เงินกู้ไปทำทุนเลี้ยง ให้เครดิตซื้ออาหารข้นสำเร็จในราคาถูก ให้ความรู้และคำแนะนำด้านการจัดหาน้ำเชื้อที่พันธุ์ดีๆมีมาตรฐาน เพื่อให้ได้ลูกวัวพันธุ์ดียิ่งขึ้น ให้คำแนะนำเรื่องอาหารสดเสริม เช่นหญ้าพันธุ์นีเปีย หรือหญ้าขน”
คุณวิรัตน์ได้พาไปพบกับสมาชิกสหกรณ์โคนมที่ยังรีดด้วยมือ ชื่อนาง
“แรกเลี้ยง 2 ตัว แล้วก็เพิ่มมาจนถึงวันนี้มีแม่รีด 7 ตัว กำลังพักท้องอีก 1 ตัว(จะออกลูก) ส่วนวัวสาวๆ ที่ได้เพิ่มมาอีก 5 ตัวยังไม่ได้อายุที่จะผสมพันธุ์ อ๋อ.. รีดด้วยมือมาตลอด ทั้งเช้าและเย็น แฟนซื้อเครื่องมาให้รีด แต่ไม่ชอบแอบขายทิ้งไปเสียเลย” หัวเราะ
“ได้ลูกตัวผู้เยอะ ขายไปตัวละ 100 บาทเท่านั้นเอง ไม่อยากเลี้ยงไว้ มันต้องมาแย่งแม่วัวกินนม แล้วก็ยังต้องหาอาหารเพิ่มให้ด้วย เหนื่อย ทำคนเดียว แฟนขับรถรับส่งนักเรียน มีช่วงว่างก็มาช่วยบ้าง เช่นเกี่ยวหญ้า ปลูกข้าวโพดฝักอ่อน แล้วเอาต้นมาให้วัวกินเสริม สิบกว่าปี ได้แค่นี้”
“ไม่อยากใช้เครื่องรีดนม สงสารเขา กลัวเขาเจ็บ นมก็เลยได้แต่เกรด 2 ราคา 14.40 บาท ไม่ค่อยได้เกรด 1 กับเขาหรอกค่ะ”
ผมเดินไปดูผ้ากรองนม มีสิ่งเจอปนมาก คุณวิรัตน์เข้ามาเสริมว่า
“เรื่องคุณภาพนมนี่ทางสหกรณ์เน้นย้ำเลยครับ หากผ้าขาวบางที่ใช้กรองสกปรกเราก็จะแนะนำให้เปลี่ยนใหม่ และถ้านมคุณภาพต่ำราคาก็ต่ำตามไปด้วย อย่างรายนี้”
ผ้ากรองน้ำนมดิบ น้ำยาตรวจวัดเกรดนม
แต่ฟาร์มใกล้ๆบ้านนางลั่นทม มีฟาร์มขยายใหญ่หลายฟาร์มทีเดียว เรื่องเลี้ยงวัวนมจึงอยู่ที่โชคว่าจะได้ลูกวัวตัวเมียมากน้อยเพียงใด บางบ้านได้แต่ตัวผู้อยู่ประจำก็เจ๊งครับ
นางลั่นทมเล่าว่า มีที่ดินอยู่
คุณวิรัตน์เล่าว่า “ราคานมแบ่งเป็น 4 เกรดคือ เกรด 1 กก.ละ 14.50 บาท เกรด 2 กก.ละ 14.40 บาท เกรด 3 กก.ละ 14.30 บาท และเกรด 4 กก.ละ 14.20 บาท แต่สมาชิกรายใดที่ร่วมประชุมสม่ำเสมอ ซื้อผลผลิตอาหารสำเร็จหรือน้ำเชื้อจากสหกรณ์ รับคำแนะนำจากสหกรณ์ไปปรับปรุงกิจการ จะได้คืนกำไรให้ 20 สตางค์ครับ”
ฟังคุณวิรัตน์แล้ว การจะเลี้ยงวัวนมจึงต้องมีพื้นที่ไม่ไกลจากหสกรณ์โคนมดีที่สุด เพื่อประหยัดค่าขนส่งนมแต่ละวัน ใกล้ชิดแหล่งความรู้และกลุ่ม
ผมเดินทางต่อเข้าไปที่ศูนย์วิจัยและพัฒนาการผลิตนมของมหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ วิทยาเขตกำแพงแสน ไก้พบนักวิชาการสัตวบาล ของศูนย์ 2 คนคือ คุณนาม บัวทอง โทร.089-5470544 และ คุณ
ได้นำชมโรงเรือนที่เลี้ยงวัวนม สต็อคอาหารแห้ง แปลงหญ้าอาหารเสริม โรงรีดนมด้วยเครื่องรีดที่ทันสมัย และยังได้พาไปชมโรงคลอดวัว โรงเลี้ยงวัวแรกคลอดและวัวเด็กๆ ที่กำลังน่ารัก พร้อมกับได้ร่วมกันเล่าว่า
“ถ้าหากคิดจะเลี้ยงวัวนม ต้องเริ่มต้นที่พื้นที่ที่จะเลี้ยงอยู่ไม่ไกลจากสหกรณ์โคนมเกินกว่า 20 กม.สะดวกและประหยัดค่าขนส่งนมแต่ละครั้ง ขนาดพื้นที่ที่สร้างโรงเรือนอยู่ที่ปริมาณวัวที่จะเลี้ยง อากาศถ่ายเทได้ดี มีพื้นที่ปลูกหญ้าให้วัวเดินไปกินหรือตัดมาให้กินพอสมควร แนะนำให้ปลูก”หญ้าขน”บ้านเรานี่แหละ มีน้ำให้อุดมสมบูรณ์ การเลือกน้ำเชื้อเพื่อใช้ผสมควรคัดเลือกจากพ่อพันธุ์วัวที่ดี เช่นเดียวกับแม่วัวนมก็ต้องเลือกตามคำแนะนำ การรีดนมแนะนำเลยว่าถ้าใช้เครื่องรีดได้ประสิทธิภาพของนมดีกว่า ปริมาณมากกว่า ไม่มีตกหล่นเลยสักหยด”
“อาหารข้นมีส่วนสำคัญที่ทำให้แม่วัวนมสมบูรณ์มากขึ้น ส่วนใหญ่สหกรณ์จะผลิตขายให้กับเกษตรกรผู้เลี้ยงวัวนม ตรงนี้ก็เป็นเคล็ดลับเหมือนกันครับ ส่วนอาหารเสริมนี่ เดี๋ยวนี้ใช้หญ้าขน ฟางข้าวแห้ง ต้นข้าวโพดฝักอ่อน ก็ได้”
วัวไร้เขา ใครก็สวมเขาไม่ได้ พาเหรดไปแล้วกลับ
หลังจากคุยกันจนได้สาระและผมเริ่มเข้าใจมากขึ้นแล้วจึงได้เดินไปชมโรงเรือนวัวแม่รีด แม่วัวแต่ละตัวนี่ไม่มีเขา “เขา”ของเธอถูกจี้ออกตั้งแต่ยังเด็กๆ เพื่อให้ไม่เกะกะเวลาสอดหัวออกมากินในโรงเลี้ยง มีการติดเบอร์ให้จำได้ หลังคอกเปิดให้แม่รีดทั้งหลายได้ออกไปเดินและเล็มหญ้าได้ เป็นการผ่อนคลายให้หายเครียด
สิ่งที่ผมเห็น มันเป็นภาพที่น่ารักมาก พอเปิดคอกเท่านั้นแหละครับ แม่วัวเขาเดินเรียงแถวกันไปอย่างกับจับวาง ไปยังโรงรีดนมวัว ไม่มีคนเลี้ยงมาตามไล่หรือใครมาส่งสัญญาณให้
เข้าโรงรีด มีอาหารให้กิน คอกเตรียมคลอด
“เขาจะจัดระเบียบของเขาเองโดยอัตโนมัติ ตัวไหนเข้าซองไหนเขาไปเอง เพราะว่ามันถึงเวลาที่ต้องรีดนมออก ไม่งั้นเขาก็จะคัดนม ไม่สบายตัวด้วยเช่นกัน เดี๋ยวคอยดูนะครับ หลังการรีดนมแต่ละตัวแล้วเขาก็จะเดินเรียงกันกลับไปยังโรงเลี้ยงของเขาเอง เช้า-เย็นเป็นเวลาแน่นอนที่ทุกตัวรู้หน้าที่”
จริงอย่างนักวิชาการสัตวบาลกล่าวเชียวครับ หลังการรีดนมเสร็จก็ชักแถวกลับโรงใครโรงมันจริงๆ
รีดแล้วก็ผ่อนคลายไปหาหญ้ากิน อวบอึ๋มเต็มที่
ผมตามไปดูการรีดนมด้วยเครื่อง พนักงานสัตวบาลใช้ผ้าที่ขาวสะอาด ชุบด้วยน้ำยาบางชนิดของสัตว์บาล แล้วลูบเช็ดหัวนมแม่รีด ตัวที่จะรีด แล้วสวมด้วยเครื่องรีดที่มีสายไปยังถังนม ตัวหนึ่งๆราวๆ 15 นาทีก็ได้น้ำนมเต็มพิกัดของแต่ละตัว พนักงานจะเคลื่อนย้ายไปทีละตัวจนครบถ้วนก็ปล่อยเขากลับไป อ้อ..ระหว่างรีดนมอยู่นั้น แม่วัวก็จะกินอาหารในรางไปด้วย เหมือนไม่รู้สึกรู้สาอะไรเลย
“แม่รีด(แม่วัวที่รีดนมได้)นี่ ส่วนใหญ่จะเริ่มเมื่ออายุ 18 เดือน ก็เริ่มผสมพันธุ์ให้ท้องครับ เลี้ยงแม่วัวท้องไปอีก 9 เดือนก็คลอด นับจากนั้นละครับที่เริ่มรีดนมไปได้เรื่อยๆ จนกว่าจะถึงช่วงที่เขาท้องรอบปีต่อไป (รีด 10 เดือน เว้น 2 เดือน) ส่วนลูกวัวนั้นเขาจะแยกไปเลี้ยงต่างหาก ถ้าได้ลูกวัวตัวผู้เขามักคัดขายทิ้งนะครับ แต่ถ้าเป็นตัวเมียเขาจะเลี้ยงด้วยความทะนุถนอม เพื่อจะได้เป็นแม่รีดต่อไปในอนาคต”
ถังบรรจุมีฝาปิดมิดชิด น้ำนมบริสุทธิ์
ผมเดินตามไปดูแปลงหญ้าขน และโรงเลี้ยงวัวเด็กๆ ที่เพิ่งคลอดและเริ่มจะเป็นเยาวชน ดูช่างพิถีพิถันในการเลี้ยงมาก ดูไปแล้ว มันเป็นทรัพย์สินที่พอกพูนขึ้นมา เพื่อจะให้น้ำนมแก่เจ้าของอีกมหาศาล
โบราณว่า มีลูกสาวเหมือนมีส้วมไว้หน้าบ้านนั้น ไม่จริงเชียว ถ้าเป็น “วัว” มันกลายเป็นว่า ถ้าได้ลูกวัวตัวเมีย มีค่านับเป็นแสนโน่น
จี้เขาออกแต่ยังเด็กๆ ลูกวัวตัวเมีย ทะนุถนอม
อย่างไรก็ตาม อาชีพเสริมรายได้ด้วยการเลี้ยงวัวนมนั้น หากโชคบันดาลก็จะได้ลูกวัวสาวมากกว่าใครๆ ก็ได้ทรัพย์นับแสนง่ายๆ ฟาร์มก็ขยายใหญ่ในชั่วไม่กี่ปี
ประเทศไทยยังมีความต้องการนมดิบอีกปีละ 100,000 ตัน จะต้องเลี้ยงอีกกี่ตัว และจะต้องเพิ่มตามประชากรที่เพิ่มขึ้นไปด้วยอีกเท่าไร