น้ำป่าทะลักไหลท่วมท้นคนเดือดร้อน..รุนแรง เพราะใคร
โดยธงชัย เปาอินทร์ เรื่อง-ภาพ
ข่าวครึกโครมเรื่องน้ำท่วม ทำให้สะท้อนใจเมื่อได้เห็นความเดือดร้อนของผู้คนใต้น้ำ เหตุที่เกิดเช่นที่ว่านี้ คนบนป่าต้นน้ำที่ได้รับการโหมกระพือกันมาตลอดว่า "คนอยู่กับป่าได้" คงสะใจ หากได้วิเคราะห์เจาะลึกลงไปว่า "คนอยู่กับป่าได้ แต่ต้องอยู่ในพื้นที่ที่เหมาะสมหรือไม่ เรื่องนี้ อยากบอกว่า ผมก็คนใต้น้ำ เดือดร้อนโว๊ย!!
น้ำไหลเชี่ยวแต่ขุ่นข้นด้วยดินตะกอน
ในภาพรวม 25 ลุ่มน้ำ ลุ่มน้ำสำคัญๆที่ส่งผลกระทบอย่างรุนแรงต่อภาวะน้ำท่วมครั้งนี้ คือลุ่มน้ำมูล ลุ่มน้ำชี และลุ่มน้ำโขง(เฉพาะส่วนอีสาน) สายเลือดคนอีสานบ้านเฮา ซึ่งถ้าตรวจสอบสถิติพื้นที่ป่าไม้(พ.ศ.2536) แล้วทั้งลุ่มน้ำโขงอันประกอบไปด้วยลุ่มแม่น้ำโขง(เฉพาะส่วนอีสาน) ลุ่มน้ำชี และลุ่มน้ำมูล เหลืออยู่เพียง 27,932.64 ตารางกิโลเมตร หรือ 12.72%( ธงชัย จารุพพัฒน์ 2537) ในขณะที่พื้นที่ทั้งอีสานมีถึง 20 จังหวัด พื้นที่ 105.5 ล้านไร่ เท่ากับหนึ่งในสามของพื้นที่ประเทศไทย
ทั้งๆที่เดิมทีเดียวมีพื้นที่ป่ามากถึง 41.94% แต่ป่าหมดไปกับการพัฒนาประเทศและประชาชนหรือ? หรือว่าด้วยความไร้มาตรการในการบริหารจัดการหรือไม่
เทือกเขาสลับซับซ้อนบนเขาใหญ่
วันนี้ภาพข่าวน้ำท่วมอย่างหนักในพื้นที่ชัยภูมิ นครราชสีมา ซึ่งไม่เคยเกิดรุนแรงอย่างนี้มาก่อนเลย แต่ก็ด้วยว่า เป็นเขตที่มีปริมาณน้ำฝนกระจายน้อยอยู่แล้ว หรือกระจายมากแต่ไหลเลยไปหมด หรือถูกแผ่นดินทะเลทรายดูดหายลงไปใต้ดิน ไม่ว่าจะด้วยเหตุผลกลใดก็ตาม คนทั้งลุ่มน้ำโขงของประเทศไทย ซึ่งมีลุ่มน้ำสำคัญอยู่ 3 ลุ่มน้ำดังกล่าวข้างต้น จำเป็นต้องร่วมกันตระหนักให้ได้ว่า จะบริหารจัดการอย่างบูรณาการร่วมกันได้อย่างไร
ป่าดงดิบสมบูรณ์ช่วยดูดซับน้ำและปลดปล่อยน้ำทีละนิดๆ
ถ้านึกภาพไม่ออก โปรดหลับตาแล้วนึกถึงผืนป่ามรดกโลกเขาใหญ่-ทับลาน-ปางสีดา-ตาพระยา ว่าเหลืออยู่เพียงเท่าไร มันเป็นผืนป่าที่เหลืออยู่บนภูเขาสูงเพียงน้อยนิด เป็นผมจุกบนกระหม่อมใหญ่ ส่วนใต้น้ำลงไปทุกลุ่มน้ำสาขา ล้วนเหี้ยนเต้ไม่มีชิ้นดี ลุ่มน้ำชีหรือก็เหลือป่าหย่อมเล็กหย่อมน้อยเช่นกัน
หมายเลข 02-04-05 พ.ท.กลุ่มลุ่มน้ำโขงอีสาน
ในพื้นที่ป่าอนุรักษ์ส่วนใหญ่เป็นป่าเบญจพรรณ และป่าเต็งรัง ป่าดงดิบที่มีศักยภาพสูงในการอุ้มหรือดูดซับน้ำก็เหลืออยู่เพียงน้อยนิดเช่นกัน ข้อสำคัญมีแต่หินโผล่ทั่วไปในผืนป่าอนุรักษ์ของประเทศอีสาน พื้นที่ดินดีถูกยึดถือครอบครองเพื่อการเกษตรกรรมจนสิ้น
กรุณาอย่าไปหลงเชื่อว่ามีพื้นที่ป่าอนุรักษ์ประเภทต่างๆมากมายพอเพียงเชียว ส่วนใหญ่พื้นที่ป่าอนุรักษ์เหล่านั้นในภาคอีสานเกือบทั้งหมดมีแต่ลานหินดินตื้นและป่าโปร่งครับ
ไร่เลื่อนลอยที่แอบบุกรุกในผืนป่าดินดี
ในพื้นที่ลุ่มน้ำโขงประเทศไทย 20 จังหวัดภาคตะวันออกเฉียงเหนือ(รวมจังหวัดบึงกาฬ) ประกอบด้วยลุ่มน้ำโขง(เฉพาะพื้นที่อีสาน) 57,422.07 ตารางกิโลเมตร ลุ่มน้ำชี 49,476.50 ตารางกิโลเมตร และลุ่มน้ำมูล 69,700.44 ตารางกิโลเมตร ในแต่ละลุ่มน้ำมีพื้นที่ป่าไม้เหลืออยู่เพียงใด มีศักยภาพพอเพียงหรือไม่ และนั่นคือ ปัจจัยเสี่ยง ที่ทุกคนตั้งแต่คนบนต้นน้ำจนถึงกลางน้ำและท้ายน้ำ ต้องร่วมกันสานสัมพันธ์ให้เป็นหนึ่งเดียว
ทุกตารางนิ้วที่ถูกบุกรุกทำลาย ต้นไม้ตายเกลี้ยง
ด้วยว่าในหลักการจัดการป่าต้นน้ำ ในแต่ละลุ่มน้ำต้องมีพื้นที่ป่าไม้เหลืออยู่เหนือขุนต้นน้ำสาขาแต่ละสาขาไม่น้อยกว่า 25% ของพื้นที่แต่ละลุ่มน้ำสาขาเหล่านั้น ผืนป่าดังกล่าวจึงจะส่งผลต่อศักยภาพในการควบคุมน้ำ ปัญหาคือ บนพื้นที่ขุนต้นน้ำในภาคอีสานส่วนใหญ่เป็นที่ลุ่มต่ำกว่าทางภาคเหนือของประเทศไทย
แต่อย่างไรก็ตาม แผนแม่บทการบริหารจัดการลุ่มน้ำอย่างบูรณาการ จำเป็นต้องกำหนดขอบเขตให้ได้ และฟื้นฟูพื้นที่เหล่านั้นขึ้นมาใหม่อย่างต่อเนื่อง จริงจัง และเต็มศักยภาพของการบริหารจัดการ ประเภทตั้งโครงการเพื่อหาเงินงบประมาณไปผลาญเล่นต้องเลิกเสียที มันโกงต้องฆ่ามันทิ้ง บ้านเมืองจะได้ร่มเย็น
ผืนป่าอนุรักษ์ในเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าภูเขียว
นอกจากนี้ ปีนี้มีความแตกต่างจากทุกปี น้ำท่วมทุกปีมาจาก "น้ำเหนือ" หลาก แต่ปีนี้ เป็นข่าวโด่งดังมาจากอีสานบ้านเฮา จะเรียกว่าอะไรดีหรือ น้ำอีสาน หรือจะเรียกว่า น้ำตาอีสานตก หรือน้ำตกตาอีสาน เขียนให้ขำแต่คงไม่มีใครขำ เพราะว่าเจ็บคราวนี้ อีสานเข็ดกันไปอีกนาน
การแก้ไขปัญหาคราวนี้ อาจมีเม็ดเงินตกหล่นอีกมหาศาลกับพฤติกรรม น้ำท่วม ฝนแล้ง แล้งซ้ำซาก มหาดไทยฟันกันจมบึงน้ำตาชาวไทยก็แล้วกัน
ถ้ามีชุมชนอยู่ในผืนป่าที่ควรเป็นป่าต้นน้ำ จะทำอย่างไร
หนทางแก้ไขให้เป็นรูปธรรมและจับต้องได้ ไม่ใช่ให้กันเป็นคราวๆเช่นนี้ มันต้องกำหนดแผนแม่บทอย่างจริงจังทั้งลุ่มน้ำ 3 ลุ่มน้ำที่เกี่ยวข้อง เป็นวิทยาศาสตร์ เป็นการบริหารหารจัดการ ตรวจสอบได้ แต่อาจต้องใช้เวลานานและเงินงบประมาณจำนวนมหาศาล
สำคัญยิ่งยวด ต้องป้องกันเงินรั่วไหลไปจากโครงการ ไม่ต้องถึงกับแขวนคอ ตัดข้อมือ แต่เอากันเพียงให้ติดคุกหัวโตหรือตายคาคุกไปเลย
และถ้าต้องเวนคืน ขอคืน พื้นที่ที่มีความสำคัญต่อลุ่มน้ำ จากประชาชน จะทำอย่างไร ในแนวความคิด ป่าอยู่กับคนได้พิสูจน์ทราบมาหลายสิบปีแล้วว่า อยู่ได้แต่ป่าหมดแหง๋แก๋