นวดข้าว ภูมิปัญญาท้องถิ่นอดีตที่ถวิลหาได้ยากแล้ว
โดยธงชัย เปาอินทร์ เรื่อง/ภาพ-นิวัตร เปาอินทร์
นวดข้าว
เกิดมาจนจำความได้ บ้านริมทุ่งชายนาเขียวขจีที่แขวงเมืองวิเศษไชยชาญ มีแม่น้ำสายเล็กๆไหลผ่านเอื่อยๆ ท้องทุ่งเขียวขจีแล้วก็เริ่มเหลืองอร่ามไปทั้งทุ่งเมื่อน้ำเริ่มลดลง
เรือบรรทุก"คนเกี่ยวข้าว"แล่นผ่านคราใด ใจก็ตามไปกับเขาด้วย นึกในใจไปเกี่ยวข้าวน่าจะสนุกนิ แต่ก็ไม่ได้ไปร่วมเสวนาฮาเฮกับเพื่อนฝูง ด้วยว่าเกิดเป็นลูกเจ๊กโรงสี มีแต่นาให้เขาเช่าทำ ชีวิตนี้ทั้งชีวิตจึงไม่เคยหันหลังสู้ฟ้า หันหน้าสู้ดินกับเขาเลย
แต่ตอนนวดข้าวที่ลานดินหลังหมู่บ้าน ผมได้ไปเกี่ยวข้องกับเขาเต็มที่ ลานดินที่ว่านี้จะถูกปรับเตียน กวาดเม็ดดินออกจนเกลี้ยง แล้วก็ใช้ขี้วัวขี้ควายละเลงกับน้ำเทราดไปบนลาน กวาดด้วยมือจนทั่ว ถามว่าเหม็นกลิ่นขี้วัวขี้ควายไหม โคตรเหม็นเลย แต่ก็อยากมีส่วนร่วมกับเพื่อนๆ ก็ลงไปละเลงกับเขาด้วย ตากลานจนแห้ง
เกวียนลากจูงด้วยวัวบ้างควายบ้าง บรรทุก "ข้าวฟ่อน" มากองริมลาน ชาวนามีวิธีเรียงจนตั้งตระหง่าน รวงข้าวห้อยระย้ามาทางในลาน ก้นฟ่อนข้าวเรียงอยู่นอกลาน มีฟางเส้นยาว ๆ คลุมลงจากด้านบนลงล่าง
ถึงคราวสำคัญ "นวดข้าว" ชาวนาจะใช้งาไม้ไผ่เสียบฟ่อนข้าวลงมาเรียง โดยตั้งก้อนฟ่อนข้าวกับลาน หวายรวงข้าวขึ้น เรียงจนเต็มลาน หลังจากนั้นก็ใช้วัวหรือควายอย่างใดอย่างหนึ่งจูงด้วยบั้งเหียนบังคับให้เดิน "ย่ำ" ไปบนกองฟอนข้าว รอบแล้วรอบเล่า ชาวนาอีกสองสามคนจะใช้"งา" ไม้ไผ่ "สง" ฟางข้าวขึ้นเพื่อให้เมล็ดข้าวร่วงหล่นลงพื้นลาน งานเหล่านี้ส่วนใหญ่นวดกันตอนกลางคืน ด้วยว่าลานนวดข้าวส่วนใหญ่อยู่กลางแจ้ง ร้อนมากในเวลากลางวัน
หนุ่มๆสาวๆในหมู่บ้านออกมายืนบ้างนั่งบ้าง ได้เห็นหน้ากันจะจะ
หลังจากเดินทางเข้ามาเรียนหนังสือในกรุงเทพ เมื่อกลับไปบ้านนอก ก็เห็นความเปลี่ยนแปลงวิธีการเกี่ยวข้าว นวดข้าว ทุกอย่างเป็นเครื่องจักรไปเสียสิ้น เพลงเกี่ยวข้าว นวดข้าว วิถีชีวิตที่เคยลงแขกกันในยามค่ำ หายไปเกลี้ยง วันนี้ ตั้งแต่ไถนา หว่านกล้า ถอนกล้า ปักดำ กำจัดศัตรูพืช เกี่ยวข้าว นวดข้าว ล้วนเปลี่ยนไป
เมื่อได้เห็นภาพที่ปรากฎอยู่นี้ จึงดีใจหลายๆ ที่ภูมิปัญญาไทยๆยังหลงเหลืออยู่ บนถนนที่วิ่งจากกาญจนบุรีไปยังอำเภอสังขละบุรี ใครอยากไปชมดูก็ต้องมานะไปให้ตรงช่วงเวลาหน่อย เหลือน้อยแห่งเต็มทีแล้วจ้ะ ลอมฟางข้าวยิ่งแทบไม่เห็นเลย
แม้ในภาพนี้จะเห็นผ้าพลาสติกรองข้าวแทนลานนวดแบบเก่าๆ ก็ยังดีที่มีเหลือให้ได้เห็น