งิ้ว ศิลปะการแสดงของจีน
โดยอึ้งเข่งสุง เรื่อง/ภาพ-ดต.เดชา เปาอินทร์
ผมเกิดเป็นลูกหลานเจ๊ก ไทยผสมจีน พื้นเพบ้านนอกคอกนาทางภาคกลาง แม้ไม่เคยหว่านไม่เคยไถและไม่เคยเกี่ยวข้าว แต่ก็ซาบซึ้งในพระคุณพระแม่โพสพและชาวนาผู้ทุกข์ยากลำบากแสน เพราะว่าถ้าไม่มีชาวนาก็ไม่มีข้าวมาสีที่โรงสีของโคตรเหง้าเหล่ากอของผม เจ๊งซิครับ
แต่งหน้าตากันก่อน
ในวงเวียนการสีข้าวของชาวนา ทำกำไรให้กับโรงสีมากน้อยขึ้นอยู่กับหลายปัจจัย แต่หนึ่งในปัจจัยหลักคือ ประสิทธิภาพของเครื่องสีข้าว คุณภาพของข้าว และความซื่อสัตย์ต่อกันและกัน ถ้าโรงสีขี้โกงมาก ข้าวออกน้อยชาวนาก็แย่ แต่ถ้าโรงสีมีความซื่อสัตย์ ก็คัดกรองสิ่งจำเป็นออกแล้ว”ปล่อย” ข้าวออกมาตามสมควร เหลือเพียงแกลบรำตามอัตราที่เหมาะสม โรงสีอยู่ได้ ชาวนาอยู่ได้ ประหนึ่งน้ำพึ่งเรือเสือพึ่งป่า
ปีไหนกำไรงาม ปีนั้นอากงจะใจดีเป็นพิเศษ พอเข้าหน้าเดือนหนึ่ง ไหว้ตรุษจีนก็หามหรสพมาให้ได้ชมกัน ทุกปีก็ไม่พ้นงิ้ว ตั้งโรงกันข้าวๆลานโรงสี ยกเวทีสูงราว 1.30 เมตร ปูพื้นกระดานกว้าง 10 เมตร ยาว 16 เมตร คณะงิ้วมาจากกรุงเทพเสียส่วนใหญ่ มาแล้วก็ตั้งฉากกั้นม่านกันตามลักษณะของโรงงิ้ว ลืบฉากมากมาย สีสันแพราวพราว แต่ส่วนใหญ่สีฉูดฉาดบาดตา น่าดู
นั่งรอเวลาสวมชุดแสดง
ผมเป็นเด็กแกร่งแกมซุกซนมากๆ มีเพื่อนเป็นแก๊งค์ พอมีละเม็งละคร ลิเก รำวง ก็มักจะไปเจาะรูแอบดูเขาแต่งตัวกัน ไม่เว้นแม้แต่งิ้วที่ดูน่ากลัว สีสันที่ทาหน้าดำมืดและขาวโพลนสำหรับตัวโกง สีแดงแจ๊ดสำหรับตัวบู๊ผู้ห้าวหาญ สีเหลืองและสีชมพูดูท่าเหมือนตัวดี และแต่งแต้มด้วยลวดลายบนใบหน้าหลากหลายสไตล์ เห็นแล้วก็ไม่รู้ความหมายนัก แต่ก็อยากจะดูอยากรู้อยากเห็น โตขึ้นมาถึงได้รู้ว่าแท้ที่จริงนั่นคือศิลปะของงิ้ว
เมื่องิ้วแสดง ดูยังไงก็ไม่รู้เรื่องด้วยว่าเขาพูดเป็นภาษาจีน ร้องก็เป็นภาษาจีน แม้แต่จะตลกโปกฮาก็เป็นภาษาจีน แต่ก็เห็นอากงอาม่าอาเตี่ยอาแหม่หัวเราะกันกลิ้ง หรือบางทีก้น้ำตาไหลพรากเมื่อตอนที่พระนางหรือตัวดีตกระกำถูกทำโทษ เรื่องราวที่เล่นก็ไม่รู้ว่าเรื่องอะไร แต่ถ้าถึงคราวบู๊ ดูกันออกแล้วก็หวาดเสียวไปตามการสู้รบ ดาบใหญ่ยาววาววับ หอกแหลมใหญ่น่ากลัว การสู้รบรุนแรง เสียงฟาดฟันดังโฉ่งฉ่างน่ากลัว
โตขึ้นมาจนแก่แล้วนี่ละถึงได้รู้ว่า งิ้วเป็นอุปรากรจีน หรือเป็นการแสดงหรือเป็นวัฒนธรรมการแสดงชนิดหนึ่งของเหล่าพันธุ์มังกร แยกแยะกันว่ามี “งิ้วหลวง” และก็มี “งิ้วท้องถิ่น” เรื่องราวที่นำมาแสดงก็มีทั้งเรื่องแบบบ้านนอกๆ และก็แบบเมืองหลวง การแสดงของงิ้วนี้มีทั้งการร้อง การร่ายรำ การต่อสู้ การตลกโปกฮา การรวบรวมนักแสดงที่มาแสดงก็ไม่ใช่เรื่องง่าย เพราะว่าต้องฝึกปรือกันจนเกิดความชำนาญ คล่อง และจดจำบทที่ต้องแสดงได้อย่างแม่นยำ
ว่ากันว่างิ้วมีมากกว่า 300 ประเภท แต่แบ่งแยกออกเป็นสองส่วนใหญ่ๆคืองิ้วท้องถิ่นกับงิ้วหลวงเป็นหลัก ชนชาติที่นำเอาการแสดงงิ้วมาเป็นศิลปะประจำชาติ เมื่อศตวรรษที่ 13 ชาวมองโกลปกครองแผ่นดินจีน จึงนำเอาการแสดงของชนเผ่ามาเป็นการแสดงของจีน เรียกว่า “ซาจู” พอข้ามมาถึงศตวรรษที่ 16 เหว่ย เหลียงฟุ (คศ.1522-1573) นำการแสดงที่เรียกว่า “คุนฉู” อันเป็นการแสดงด้วยเสียงร้องอ่อนหวาน ใช้กลองและขลุ่ยไม้เป็นดนตรีหลัก
ศตวรรษที่ 18 ยุคสมัยเฉียนหลงฮ่องเต้ คศ.1736-1796 ได้เกิดอุปรากรจีนขึ้นที่ปักกิ่ง อันเป็นงิ้วดังปัจจุบันนี้ งิ้วรุ่งเรืองมากสมัยพระนางซูสีไทเฮา สมัยนั้นถือว่างิ้วหลวงรุ่งเรืองมากที่สุดแต่เมื่อสิ้นพระนางไปแล้วก็เอวังไปตามกาลเวลา งิ้วหลวงยุคนั้นเนี๊ยบทุกเรื่อง การแต่งตัว การร้อง การร่ายรำ เพลงประกอบ และบทสนทนา ล้วนต้องเคร่งครัด แต่ต่อมางิ้วท้องถิ่นที่เล่นๆกันอยู่ก็ปล่อยตามสบายๆ ไม่เคร่งครัดเรื่องแต่งตัวหรือการร้องรำทำเพลงนัก
บ้านผม งิ้ว น่าจะเป็นงิ้วอพยพเสียมากกว่าเพราะว่าเป็นงิ้วที่ตามพวกอพยพย้ายถิ่นมาจากประเทศจีน และบ้านผมก็อพยพมาจากจีนตอนใต้แถวๆ กวางตง เมืองซัวเถา บ้านนอก
ทุกวันนี้หาดูงิ้วไม่ใช่เรื่องง่าย แล้วนักแสดงงิ้ววันนี้ก็ไม่ได้จำกัดแต่เพียงคนจีนโบราณ หากแต่มีทุกเชื้อชาติที่สามารถเล่นได้ ในบ้านเรานี้มีชาวอีสานมากมายที่เล่นงิ้ว ร้องเป็นจีน พูดเป็นจีน กริยาท่าทางจีน
ความงดงามของการแต่งแต้มสีสัน
แก๊งค์ที่ผมกล่าวถึงเมื่อตอนต้น วันนี้เป็นหนุ่มใหญ่และมีหน้าที่อำนวยความสะดวกให้แสดงงิ้วในพื้นที่กรุงเทพมหานคร ชวนไปถ่ายรูปและเก็บเรื่องมาเล่าให้อ่านกัน อาจไม่ลึกซึ้งอย่างที่คาดหวัง แต่ก็อาจจะช่วยให้ชายวัยปลายลูกจีนทั้งหลายได้หวนรำลึกถึงอดีต โดยมีภาพประกอบ สีสันจำได้ติดตา และลีลาการแสดงไม่แตกต่างไปจาก งิ้ว เมื่อครั้งที่ได้ไปแอบดูเขาแต่งตัวหลังเวที
พิธีศักดิ์สิทธิ์
ประมูลของเฮงๆเพื่อช่วยค่าใช้จ่ายให้ศาลเจ้า
กระดาษแดงอักษรทอง ปิดประตูบ้านเฮงๆ
น้ำตาลปั้นรูปสัตว์ ขนมน่ากิน
แกงค์เด็กๆมีอยู่เสมอ อยากรู้อยากเห็น
