นกคุ่มอืดใหญ่
บ้านผมอยู่กลางทุ่งนา หน้าแล้งมีรถคอกหมูวิ่งผ่านหมู่บ้าน ไปตลาดที่อำเภอได้สะดวกตามสมควร แต่เมื่อไปถึงฝุ่นแดงๆก็ย้อมผมให้พวกเราจนเป็นฝรั่งไปหมด เว้นแต่วันไหนฝนชะฝุ่นให้ก่อน ก็แฮปปี้กันหน่อย ไปถึงตลาดแล้วแม่ก็มักจะพาไปนั่งคุยกับญาติพี่น้องที่ขายทองอยู่สามสี่คูหา ส่วนผมก็ซนตามประสาเด็กแสบ เดินไปร้านโน้นร้านนี้ ไปถึงร้านหนึ่งขายของชำธรรมดา แต่มีตู้ตั้งไว้ใกล้ประตูหน้าร้าน บนนั้นวางถาดรองนกไม้คู่หนึ่ง มีหมากจีบและบุหรี่วางไว้ข้างหน้า ผมถามจนได้ความว่า เขาเรียกนกคุ้มหรือนกคุ่ม
ผมเดินกลับมาที่ร้านทองของญาติ(ป้า) มีของที่แม่ซื้อไว้กองใหญ่ ของกิน ของใช้ และของขาย นึกในใจ งานหนักอีกแล้วกู ด้วยว่าต้องแบกไปใส่รถคอกหมูประจำทาง พอเจอหน้าแม่ผมก็เล่าให้ฟังว่าไปเห็นนกคุ้มคู่หนึ่งเขาวางหมากจีบกับบุหรี่ไว้ด้วย แต่เป็นนกไม้แกะ แม่ก็เล่าให้ฟังว่า มันเป็นนกคุ่มหรือเรียกกันว่านกคุ้ม เป็นเครื่องรางของขลัง บูชาเพื่อให้ทำมาค้าขายได้กำไรคุ้มค่า อย่าไปหยิบของเขานะ ไม่ดี แม่เล่าอีกว่า นกคุ่มนี่ชอบอยู่ในทุ่งนา ทุ่งหญ้า แต่มันหลบไว แผล๊บเดียวก็มองไม่เห็นแล้ว
ผมมาเจอนกคุ่มตัวนั้นอีกทีเมื่อพยายามจะเป็นตากล้องจ้องถ่ายรูปนก เพื่อเก็บภาพไปลงในเว็บไซต์ทองไทยแลนด์ดอทคอม ในหน้าต่างสัตว์โลกน่ารัก วันนั้น บ่ายแก่ๆตามเวลาที่ผมจะออกไปหาถ่ายรูปนกในมหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ กำแพงแสน ขณะนั้นผมเดินไปด้านหลังของปั๊ม ปตท.ใกล้ประตูด้านถนนอุโมงค์ เป็นถนนราดฝุ่นสีแดงๆ สองข้างทางเป็นพงหญ้ารกเรื้อ เจ้านกตัวนี้ตัวป้อมๆ สีน้ำตาลลายๆ ตัวเล็กๆ พอเห็นมันผมก็กดชัตเตอร์ทันที ได้เพียงรูปเดียว แล้วมันก็วิ่งเข้าพงหญ้าไป
ผมพยายามวนเวียนไปเส้นทางนั้นอีกหลายสิบครั้ง แต่ก็ไม่พบมันอีกเลย จนกระทั่งบ่ายวันหนึ่งผมไปถ่ายรูปนกกระจาบทองแล้วก็เลยไปออกทางปั๊มน้ำมันที่เดิม พลันก็เห็นนกคุ่มคู่หนึ่งเดินอยู่ข้างหน้า ผมกดชัตเตอร์สามครั้งได้รูปเบลอๆมาสามรูปเพราะว่ารีบถ่ายจากในรถยนต์ หลังจากนั้นผมก็ได้แต่มองหา แต่ก็ไม่เคยได้เจอมันอีกเลย คิดว่าคงได้รูปเพียงเท่านี้ สะสมไว้จนกว่าจะโชคดี มีโอกาสได้พบมันอีก ผมยังตระเวณถ่ายรูปนกชนิดอื่นๆไปเรื่อยๆ จนด้วยเกล้าก็จะไม่ลงละเจ้านกคุ่มเอ๋ย
บ่ายแก่ๆวันหนึ่งเมื่อเดือนตุลาคมนี้แหละ ผมขับรถเข้าไปในทุ่งหญ้าหลังสถาบันสุวรรณวาจกกสิกิจ แล้วเลี้ยวซ้ายไปทางทุ่งโล่งๆ มองหานกชนิดไหนได้ก็ถ่ายไปเรื่อยๆ แต่แล้วผมก็โชคดี ได้เห็นนกตัวสีน้ำตาลลายๆตัวเล็กๆตัวหนึ่งกำลังคลุกฝุ่นอยู่กลางถนน มันกำลังอาบฝุ่นเพลินเชียว ผมดับเครื่องรถยนต์แล้วกดชัตเตอร์ผ่านกระจกหน้ารถยนต์ ได้ภาพนกคุ่มอาบฝุ่นมาหลายรูป ชัดเจนพอควร แต่แล้วมันคงจะเพิ่งนึกได้ว่า นอนขวางทางรถยนต์อยู่มั้ง จึงตัดใจสลัดขนจนฟูฟ่อง แล้วค่อยๆเดินออกจากถนนไป
พ่อเจ้าประคุณทูนหัวเอ๋ย ลีลาการเดินถอยหน้าถอยหลังของเขานี้ยั่วยวนกวนโอ๊ยจริงๆ ลีลานิ่งเพียงแต่เดินแปลกกว่านกอื่นๆ เหมือนว่าอยากจะอวดโอ้ ว่าข้าแน่ ผมก็กดชัตเตอร์ไปเรื่อยๆ แต่ไม่ได้ถ่ายวิดีโอจึงได้แต่ภาพนิ่งมาอวด พอเขาเข้าพงหญ้าได้ก็ก้มๆเงยๆเหมือนหาอาหาร ทันใดก็คาบไส้เดือนตัวเป้งติดปากมาหนึ่งตัว ยาวพอควร เขาค่อยๆกระเดือกทีละนิดๆ จนหมด โอ้โฮ นกตัวนิดเดียว กินไส้เดือนตัวยาวเฟื้อยได้ลงคอ ผมได้ภาพนกคุ่มครบถ้วนพอเพียงแล้ว จึงอยากนำมาอวดแฟนๆให้ได้ชมกัน
นกคุ่มอืดใหญ่ มีชื่อสามัญว่า Yellow-leggedButtonquail ชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Turnix tanki Blyth,1843 อยู่ในวงศ์ TURNICIDAEขนาด 16-18 ซม. ตัวเมียใหญ่กว่าตัวผู้ ตัวป้อมๆ ตัวผู้ หัวและหลังมีขนสีน้ำตาล ข้างกระหม่อมมีแถบดำยาว ใต้คางสีขาว อกสีน้ำตาลแดง และมีลายจุดใหญ่สีดำ ปีกสีน้ำตาลแดงมีลายจุดสีดำ ตัวเมียสีจางกว่า ข้างอกมีลายจุดเล็กๆสีดำ ตาดำ ล้อมด้วยตาขาวชัดเจน พฤติกรรมแปลก ตัวเมียเกี้ยวตัวผู้ ตัวผู้ฟักไข่และเลี้ยงลูก ระหว่างฟักไข่ตัวเมียหาอาหารมาให้ อาหารที่ชอบก็เมล็ดพืช เมล็ดหญ้า ใบไม้ แมลง สัตว์ตัวเล็กๆ แม้แต่ไส้เดือน ไข่ครั้งละ 3-4 ฟอง ฟัก 12-14 วัน ออกเป็นตัว ขาสีเหลือง เสียงร้อง อืด ๆ ๆ
เป็นนกประจำถิ่น พบได้ทุกภาคเว้นภาคใต้ พบเห็นได้ถึง 2,000 เมตรจากระดับน้ำทะเลปานกลาง ชอบอยู่อาศัยในดงหญ้า พุ่มไม้ และป่าละเมาะ สถานะเป็นสัตว์ป่าคุ้มครอง นกคุ่มอืดใหญ่ตัวนี้ ตัวเล็กนิดเดียว แต่เมื่อสับนกเนื้อจะฟูขึ้น กินอร่อย จึงนิยมล่าโดยพรานนกคุ่ม ใช้แร้วเป็นอุปกรณ์ ซึ่งผมได้พบแล้ว อายุกว่า 70 ปี ยังไปดักนกคุ่มมากินและขายให้กับผู้ที่สั่งจอง ได้ตามไปดูการดักนกคุ่มเมื่อไร คงได้ภาพมาลงให้ชมกัน ในหน้าต่างนี้ "ลุงสาย...พรานนกคุ่มคนสุดท้ายแห่งทุ่งกระพังโหม"