ดอกไม้เทศและดอกไม้ไทย
ต้น60. ดองดึง
โดย ธงชัย เปาอินทร์ เรื่อง-ภาพ
ชื่อสามัญ ก้ามปู คมขวาน บ้องขวาน หัวขวาน ดาวดึงส์ ว่านก้ามปู มะขาโก้ง พันมหา
Glory lily, climbing Lily, Superd Lily, Turk’s Cap
ชื่อวิทยาศาสตร์ Gloriosa superba L.
ชื่อวงศ์ LILIACEAE
ถิ่นกำเนิดและการกระจายพันธุ์ .
ในต่างประเทศ พบที่ทวีปแอฟริกา เมียนมา กัมพูชา ลาว เวียดนาม จีนตอนใต้
ในประเทศไทย พบทั่วไปตั้งแต่ป่าชายหาด ป่าเบญจพรรณ ป่าดงดิบแล้ง ป่าเต็งรัง และที่รกร้างว่างเปล่า
สถานภาพ เป็นพืชในถิ่นกำเนิด สามารถนำไปปลูกประดับในป่าอนุรักษ์ได้เทั้งสองประเภท เป็นพืชอายุหลายปี
ลักษณะประจำพันธุ์
ต้น เป็นไม้เถาขนาดเล็ก ลำต้นกลมแข็ง สีเขียว ขนาด 0.4-
เหง้าใต้ดิน
ใบ เดี่ยว รูปหอก เวียนสลับออกตามข้อลำต้น ข้อละ 1-3 ใบ กว้าง 2.0-
ใบ
ดอก ออกเดี่ยว ก้านดอกยาว 5-
ดอกดองดึง
ผล เป็นฝักเมื่ออ่อนสีเขียว 3 พูตามยาว ยาว
สภาพพื้นที่ที่เหมาะสมและการขยายพันธุ์ ชอบดินอุดมสมบูรณ์จนถึงดินร่วนปนทราย ปริมาณน้ำพอสมควร แสงแดดรำไร อุณหภูมิ 20-28 องศาเซลเซียส จากที่ราบถึงสูง 350 เมตรจากระดับน้ำทะเลปานกลาง นิยมเพาะด้วยเมล็ดหรือขยายเหง้าใต้ดินก็ได้เช่นกัน
ฝัก
บันทึกผู้เขียนและผู้ถ่าย
ผมหลงใหลดอกดองดึงมาก ชอบลีลากลีบดอกและสีสดสวยหลายสีในดอกเดียว
1.ปลูกเป็นไม้ประดับ ลำต้นและดอกมีลีลาและสีสันสวยแปลกตา ดอกบานนาน กลีบดอกหนาทนนาน มีการเปลี่ยนสีเมื่อดอกแก่ ปลูกเป็นแปลงโดยมีค้างไม้ช่วยพยุง จะเพิ่มขีดความสามารถในการอวดสีสันดอกได้ดียิ่งขึ้น เมื่อดอกติดผลแล้วลำต้นแห้งหายไป แต่เหง้าใต้ดินยังคงอยู่ ครั้นถึงฤดูกาลต้นฝนก็จะแตกลำต้นและให้ดอกสีสวยได้อีก ไม่มีวันตาย ปลูกครั้งเดียวแต่ชื่นชมความสวยงามของดอกได้ยาวนาน
2.ปลูกเป็นพืชสมุนไพร สรรพคุณ
หัวใต้ดินและเมล็ด แก้โรคปวดข้อ ฆ่าเซลล์มะเร็งบางชนิด แก้โรคเรื้อน คุดทะราด บาดแผล แก้เสมหะ ฝนทาแก้พิษแมลง-สัตว์ขนาดเล็กกัดต่อย ขับพยาธิในสัตว์
หัวใต้ดินหรือเหง้า ขับผายลม แก้พรรดึก แก้เสมหะพรรดึก แก้ท้องขึ้นอืดเฟ้อ ขับลมในท้อง แก้ลมเป็นก้อน แก้ลมเข้าข้อ แก้หัวเข่าปวดบวม แก้เสมหะ แก้โรคหนองใน แก้กามโรค แก้ปวดเมื่อย แก้ปวดข้อ แก้พิษสัตว์กัดต่อย แก้พิษงู พิษแมลงป่อง พิษตะขาบ
ไม่ระบุส่วนที่ใช้ แก้ลมพรรดึก ชำระเสมหะ แก้มะเร็ง แก้มะเร็งคุดทะราด แก้บาดแผล แก้โรคเรื้อน แก้ริดสีดวง แก้ลมอันผูก แก้ดานเสมหะ แก้คุดทะราด แก้ไข้ตรีโทษ แก้ลมอันให้เย็น แก้ฝีกุฏฐัง แก้ลมจุกเสียด แก้ตัวพยาธิ
สารเคมีสำคัญ สารจำพวกอัลคาลอยด์ ชื่อ colchicine, soperbine, gloriosine, methylcochicine
ฤทธิ์ทางเภสัชวิทยา ลดไข้ เป็นพิษต่อเซลล์ ยังยั้งเชื้อแบคทีเรีย กระตุ้นการแบ่งตัวของเซลล์ รักษาโรคมะเร็งได้ ทำให้เกิด double chromosome ในพืช ทำให้ได้พันธุ์พืชชนิดใหม่ ไม่มีผลต่อตัวอ่อน ยับยั้งเชื้อรา กระตุ้นการบีบตัวของมดลูก
การทดสอบความเป็นพิษ พบว่าสารสกัดด้วยอัลกอฮอล์และน้ำ เมื่อฉีดเข้าท้องหนูถีบจักร ขนาดที่หนูตายครึ่งหนึ่ง คือ 0.125 ก/กก. มีรายงานว่า ผู้ที่รับประทานรากก็ถึงแก่ความตาย ทำให้ผมร่วง เป็นพิษต่อหนู
พิษ หัวใต้ดิน ถ้ากินจะทำให้ปากคอไหม้ คลื่นไส้ อาเจียน ท้องเดิน เส้นเลือดหดตัว ความดันเลือดสูง อุณหภูมิร่างกายลดลงและอาจถึงตายได้